|
Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının humanitar və ictimai
elmlər bölməsi yaranandan bu günə kimi
xalqımızın tarixində və taleyində mühüm rol
oynayan 38 nəfər görkəmli alim onun həqiqi üzvü
seçilmişdir: Heydər Hüseynov, Mirzə İbrahimov,
Həmid Araslı, Ziya Bünyadov, Aslan Aslanov,
Məmmədcəfər Cəfərov, İqrar Əliyev, Püstə
Əzizbəyova, Feyzulla Qasımzadə, Bəkir Nəbiyev,
Ziya Səmədzadə, Kamal Talıbzadə, Bəxtiyar
Vahabzadə və b. Son illərdə iki nəfər
görkəmli alimin, məslək və əməl dostları İsa
Həbibbəylinin və İsmayıl Hacıyevin AMEA-nın
həqiqi üzvü seçilməsi həmin siyahını
zənginləşdirməklə yanaşı, ənənələrin, varisliyin
qorunub saxlanılmasına, inkişaf etdirilməsinə və
yeni akademiklər nəslinin formalaşmasına dövlət
səviyyəsində diqqət və qayğının təzahürü kimi
qiymətləndirilməlidir.
 Etiraf
edək ki, son illərdə Naxçıvan MR-də elmi-mədəni
və pedaqoji mühitin formalaşması Azərbaycan elmi
elitasında yüksək mövqedə dayanan bu iki alimin
çoxşaxəli yaradıcılığı, ictimai-siyasi və
elmi-pedaqoji fəaliyyətləri ilə bilavasitə
bağlıdır. İki il bundan əvvəl Naxçıvan Dövlət
Universitetinin rektoru, əməkdar elm xadimi,
millət vəkili, akademik İsa Həbibbəylinin ad
gününü yüksək təntənə və ürək açıqlığı ilə qeyd
edən Azərbaycan elmi-pedaqoji ictimaiyyəti indi
AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin sədri, əməkdar elm
xadimi, millət vəkili, akademik İsmayıl
Hacıyevin anadan olmasının 60 illik yubiley
günlərinin sevincini bölüşməkdədir.
1951-ci il
yanvar ayının 21-də Naxçıvan MR Culfa rayonunun
Xanağa (indiki Xanəgah) kəndində Muxtar
müəllimin ailəsində dünyaya göz açan İsmayıl
müəllim 60 illik şərəfli və mənalı bir ömür
yaşayıb. Doğma kəndlərində səkkizillik, Noraşen
kəndində orta təhsilini başa vuran İ.Hacıyev
arzularının qanadında Bakıya gəlir. Azərbaycan
Dövlət Universitetinə qəbul imtahanları versə
də, müsabiqədən keçə bilmir. Sumqayıt
şəhərindəki 2 nömrəli İxtisaslaşdırılmış
Mexanizasiya İdarəsində fəhlə kimi əmək
fəaliyyətinə başlayır. Lakin tarixçi olmaq
arzusu onu bir an da tərk etmir. Qəbul
imtahanlarına yenidən hazırlaşmalı olur. 1970-ci
ildə zəhməti və əziyyəti nəticəsində bəxti üzünə
gülür, o, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji
İnstitutunun tarix fakültəsinə qəbul olur.
Sadəliyi, səmimiliyi, istedadı və
zəhmətsevərliyi ilə tələbə dostlarının və
müəllimlərinin sevimlisinə çevrilir. Dörd
baharlı-qışlı ilin acılı-şirinli, istili-soyuqlu
günlərini, imtahan "qorxulu", hər anı səadətli,
təkrarolunmaz günlərini yaşayır, yuxusuz
gecələr, narahat gündüzlər keçirir. SSRİ-nin
yaradılmasının 50 illiyi ilə əlaqədar Bakıda
keçirilən Ümumittifaq tələbə konfransında uğurlu
çıxışına görə diploma layiq görülür. Təhsildə və
elmi tədqiqat işində uğurlarına görə ÜİLKGİ-nin
və SSRİ Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin
"Əla təhsilə görə" döş nişanı ilə təltif olunur.
APİ-nin tarix fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə
bitirən İ.Hacıyev Culfa rayonu Xoşkeşin kənd
səkkizillik məktəbində tarix müəllimi kimi
pedaqoji fəaliyyətə başlayır. Az sonra
Y.Məmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Pedaqoji
İnstitutunun Pedaqogika və psixologiya
kafedrasına müsabiqə yolu ilə müəllim təyin
olunur. Onun pedaqoji fəaliyyətində yeni bir
istiqamət formalaşır. Psixologiya elminin aktual
problemlərindən mühazirə və seminar məşğələləri
aparır, ilk ciddi elmi-tədqiqat işlərini də bu
sahəyə həsr edir. V.İ.Lenin adına APİ-nin 60
illiyinə həsr olunmuş aspirant və
dissertantların elmi konfransında "Təlim
prosesində ictimai-siyasi materialın yadda
saxlanılması" mövzusunda məruzə ilə çıxış edir,
"Ümumi psixologiya kursunda təsniflər" (1982),
"Qiyabiçi tələbələr üçün psixologiya üzrə
yoxlama işləri və onların yerinə yetirilməsi"
(1983) adlı əsərləri nəşr olunur. Bu
istiqamətli tədqiqatlarını o, sonralar da davam
etdirmiş, "Təlim prosesində tələbələrdə mənəvi
keyfiyyətlərin formalaşdırılması" (1991),
"Tələbələrdə siyasi mədəniyyətin
formalaşdırılması" (1993), "Tələbələrin
biliyinin qiymətləndirilməsinin çoxballı
sisteminə dair" (2002) əsərlərini yazmışdır.
Keçən əsrin 80-90-cı illəri onun elmi-pedaqoji
həyatında çoxşaxəliliyi və zənginliyi ilə yadda
qalıb. 1984-cü ildə Naxçıvan Dövlət Pedaqoji
İnstitutunun tarix-filologiya fakültəsinin dekan
müavini təyin edilən İ.Hacıyev tədqiqat
istiqamətini də dəyişir, "Böyük Vətən müharibəsi
illərində Azərbaycan Respublikasının
ictimai-siyasi mədəni həyatında qadınların
iştirakı (1941-45-ci illər)" mövzusunda
namizədlik dissertasiyası üzərində işləməyə
başlayır. İxtisasına uyğun olaraq Sov.İKP və
siyasi iqtisad kafedrasına baş müəllim seçilir.
Müxtəlif səviyyəli elmi konfranslarda bu
problemlə bağlı elmi məruzələrlə çıxış edir,
Bakı və Naxçıvan şəhərlərinin arxivləri ilə
yanaşı, Moskva şəhərindəki arxivlərdə
araşdırmalar aparır. Gərgin elmi axtarışlar qısa
müddətdə öz bəhrəsini verir. 1992-ci ildə uğurla
namizədlik dissertasiyası müdafiə edir. O, həm
namizədlik dissertasiyasında, həm də sonralar
nəşr etdirdiyi "Böyük Vətən müharibəsi illərində
Azərbaycan qadınlarının ictimai həyatda
iştirakı" (1990), "Böyük Vətən müharibəsi
illərində ədəbiyyat və incəsənət sahəsində
Azərbaycan qadınlarının fəaliyyəti" (1991),
"Bilsin ana torpaq... (Naxçıvan zəhmətkeşləri
Böyük Vətən müharibəsi illərində)" (1991),
"Azərbaycan Respublikasının ictimai-siyasi və
mədəni həyatında qadınların iştirakı
(1941-1945-ci illər)" (2008) kitablarında zəngin
arxiv materialları əsasında Böyük Vətən
müharibəsi illərində Azərbaycanın
ictimai-siyasi və mədəni həyatında qadınların
iştirakını yüksək peşəkarlıqla tədqiq və təhlil
etmiş, azərbaycanlı qadınların bu sahədəki
fəaliyyətini ciddi elmi ümumiləşdirmələrin
predmetinə çevirməyə nail olmuşdur. Naxçıvan
Özəl İnstitutunda elmi işlər üzrə prorektor
(1994), kafedra müdiri (1995), Naxçıvan Dövlət
Universitetində elmi işlər üzrə (1996), tədris
işləri üzrə prorektor (1997-2003) vəzifələrində
çalışarkən ali pedaqoji təhsilin bacarıqlı
təşkilatçısı kimi hörmət və nüfuz qazanmış,
səriştəli idarəetmə keyfiyyətləri ilə
fərqlənmişdir. Elmi-pedaqoji fəaliyyəti ilə
yanaşı, elmi araşdırmalarını da davam etdirmiş,
"Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycanın milli
dövlətçilik tarixində" mövzusunda yazdığı
doktorluq dissertasiyasını başa çatdırmış,
1999-cu ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti
yanında AAK-ın Rəyasət Heyətinin tam tərkibdə
iştirakı ilə və nüfuzlu tarixçi alimlərdən
təşkil olunmuş birdəfəlik dissertasiya şurası
üzvlərinin iştirakı ilə müdafiə etmişdir.
Akademik İsa Həbibbəyli bu elmi fakta yüksək
dəyər verərək haqlı olaraq qeyd edir ki,
Naxçıvanda keçirilmiş səyyar kollegiya iclasında
İsmayıl Hacıyevə tarix elmləri doktoru alimlik
dərəcəsinin verilməsi barədə qərarın qəbul
edilməsi və hətta diplomun təqdim olunması elm
tarixində nadir hadisədir. İsmayıl Hacıyevin həm
doktorluq dissertasiyasında, həm də nəşr olunmuş
"Tarixdə və günümüzdə Naxçıvan" (1998), "Gümrü,
Moskva, Qars müqavilələri və Naxçıvanın taleyi"
(1999), "Naxçıvan Muxtar Respublikası" (1998)
adlı əsərlərində Azərbaycan dövlətçiliyinin
tarixində Naxçıvan diyarının yeri və rolu
müəyyənləşdirilir, Naxçıvanın tarixi ilə bağlı
bir sıra mübahisəli məsələlərə aydınlıq
gətirilir, ərazi iddiaları ilə çıxış edən
ermənilərə tutarlı faktlarla cavab verilir.
Elmi-nəzəri, praktik dəyərliliyi və siyasi
istiqaməti ilə seçilən bu tədqiqatlarda
İ.Hacıyev Naxçıvan tarixinin qədim, orta, yeni
və ən yeni dövrlərinə işıq salır, xeyli yeni
faktları elmi dövriyyəyə daxil edir, irəli
sürdüyü problemləri zaman və məkan kontekstində
qiymətləndirir. Naxçıvanın tarixi keçmişinin
təcrübə və müdrikliyini yeni nəslə çatdırır,
naxçıvanlıların taleyinin mənzərəsini mümkün
qədər tam və aydın şəkildə yaratmağa çalışır.
Müdriklərdən biri yazır ki, tarixi həqiqətə
yaxınlaşmaq üçün eyni bir vaxtda iki yolla
getmək, yəni hadisələri qərəzçiliyə yol vermədən
obyektiv şəkildə öyrənmək və bu hadisələr
arasında məntiqi əlaqələri müəyyən edib
əsaslandırmaq lazımdır. Bu prinsip akademik
İsmayıl Hacıyevin tarixi tədqiqatlarının
metodoloji əsasını təşkil edir.
2002-ci ildə
Naxçıvan Muxtar Respublikasının elmi həyatında
yeni bir mərhələnin əsası qoyuldu. Xalqın
ümummilli lideri Heydər Əliyevin 7 avqust
2002-ci il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi
yaradıldı. Həmin sərəncamdan bir neçə gün sonra
ulu öndər Heydər Əliyev Naxçıvana gəldi və
Azərbaycan MEA-nın Naxçıvan Bölməsinin
yaradılmasına həsr olunmuş müşavirə keçirdi.
Həmin müşavirədə Naxçıvan Bölməsinin yaradılması
zəruriliyindən və qarşıda duran vəzifələrdən
bəhs edən Heydər Əliyev demişdi: "Mən bununla
Naxçıvan Muxtar Respublikasının indiyə qədər çox
az öyrənilmiş qədim tarixinin, mədəniyyətinin,
elminin, ədəbiyyatının yenidən dərindən
araşdırılması və onlar haqqında elmi əsərlərin,
populyar kitabların, yaxud başqa nəşrlərin
hazırlanması məqsədi daşıyıram. Eyni zamanda
Naxçıvanın özünəməxsus təbiəti, təbii
sərvətləri, torpağı, təbii abidələri də, təəssüf
olsun ki, indiyə qədər lazımi dərəcədə
öyrənilməyib, bəlkə də düz olardı deyim ki, heç
öyrənilməyibdir. Bunlara, mənim irəli sürdüyüm
məsələlərin öyrənilməsinə böyük ehtiyac var".
Müşavirədə İsmayıl Hacıyevin Naxçıvanda elmin
inkişafına həsr olunmuş məntiqli və məzmunlu
çıxışı, intellektual səviyyəsi, zəhmətsevərliyi
və elmdə qazandığı uğurlar onu qısa bir vaxtda
şöhrətin uca zirvəsinə yüksəltdi. O, 2003-cü
ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
Naxçıvan Bölməsinin sədri təyin edildi, ona AMEA
Rəyasət Heyətinin üzvü səlahiyyəti verildi.
Naxçıvan Bölməsinin yüksək elmi uğurları
bilavasitə akademik İsmayıl Hacıyevin adı və
yorulmaz fəaliyyəti ilə bağlıdır. 135 işçi, o
cümlədən 50 elmi işçi, 1 elmlər doktoru, 12
nəfər elmlər namizədi ilə fəaliyyətə başlayan
Naxçıvan Bölməsində hazırda 278 nəfər işçi, o
cümlədən 100 nəfər elmi işçi çalışır. İldən-ilə
elmi dərəcəlilərin sayı artıb. İki akademik, 4
müxbir üzv, 7 elmlər doktoru və 45 nəfər fəlsəfə
doktoru bölmədə elmi-tədqiqat işi ilə məşğul
olur. Bölmə Azərbaycanın və xarici ölkələrin
elmi müəssisələri ilə müntəzəm əlaqə saxlayır,
elmin müasir problemlərinə və elmin təşkilinə
dair nüfuzlu alimlərlə fikir mübadiləsi aparır.
Bölmənin əməkdaşları beynəlxalq elmi qurultay,
konqres və simpoziumlarda elmin aktual
problemlərinə dair məruzə ilə çıxış edirlər.
Bölmənin rəhbəri İsmayıl Hacıyevin təşəbbüsü və
təşkilatçılığı ilə vaxtaşırı elmi müşavirə və
konfranslar keçirilir.
Etiraf edək
ki, ən çətin iş idarə etməkdir. İdarə etmək
məharəti mənəvi saflıq, daxili paklıq,
obyektivlik və prinsipiallıqla bilavasitə
bağlıdır. Rəhbərlik etmək, yəni adamları
öyrətmək və tərbiyələndirmək üçün insanın gərək
mənəvi haqqı olsun. Çoxşaxəli yaradıcılığı,
əxlaqi-mənəvi saflığı, humanizmi və
qayğıkeşliyi, səmimiyyəti və prinsipiallığı və
nəhayət, böyük düşüncələr sahibi olması ilə
seçilən akademik İsmayıl Hacıyevin təşəbbüsü ilə
Naxçıvanda elmin inkişafı, elmi-texniki
potensialın güclənməsi, yüksək ixtisaslı elmi
kadrların hazırlanması, elmi işçilərin nüfuzunun
artırılması sahəsində önəmli tədbirlər həyata
keçirilir. Bölmənin nəzdində sədrliyi ilə
fəaliyyət göstərən tarix, arxeologiya və
iqtisadiyyat üzrə Dissertasiya Şurası
Naxçıvanda elmi-mədəni mühitin formalaşmasında
və kadr hazırlığında mühüm rol oynayır.
Bilavasitə onun rəhbərliyi ilə 16 nəfər elmlər
doktoru və namizədi yetişmişdir. O, uğurla
rəhbərlik etdiyi AMEA Naxçıvan Bölməsinin əhatə
etdiyi elmi-tədqiqat institutlarının
əməkdaşlarının elmi inkişafına xüsusi diqqət və
qayğı ilə yanaşır, onların elmi mühitdə
tanınmasına, elmi dərəcə və ad almalarına
çalışır. Onun elmi redaktorluğu ilə onlarca
monoqrafiya, dərslik və dərs vəsaiti nəşr
olunub. Elmi redaktorluğu və həmmüəllifliyi ilə
ikicildlik "Naxçıvan ensiklopediyası" (2005),
"Naxçıvan abidələri ensiklopediyası" (2008),
"Naxçıvanın tarixi atlası" (2009) kimi
fundamental elmi nəşrlər işıq üzü görüb. Onun
"Heydər Əliyev və milli tarixi yaddaşın bərpası"
(2003), "İntibahın 15 ili" (2010)
monoqrafiyaları ümummilli lider Heydər Əliyevin
ideyalarının araşdırılmasına həsr olunmuşdur.
Ümummilli
lider Heydər Əliyev deyirdi ki, görkəmli
şəxsiyyətlər xalqın zəkasını, elmini,
mədəniyyətini, mənəviyyatını dünyaya nümayiş
etdirirlər. Ulu öndərin müəyyənləşdirdiyi bu
missiya digər ziyalılar kimi akademik İsmayıl
Hacıyev tərəfindən də uğurla davam etdirilir.
Onun Azərbaycan tarixinin köklü problemləri,
xüsusilə Naxçıvan və naxçıvanlılarla bağlı
Rusiya, Türkiyə, Misir, Qazaxıstan, Türkmənistan
və İranın nüfuzlu elmi nəşrlərində işıq üzü
görən əsərləri, beynəlxalq səviyyəli sammit,
simpozium və elmi konfranslarda yaddaqalan
çıxışları dediklərimizin əyani sübutudur. Onun
indiyə kimi 30-a yaxın monoqrafiya, kitab,
kitabça, dərs və tədris vəsaiti, 230-dən artıq
elmi məqaləsi nəşr olunmuşdur ki, onlardan da
40-a yaxını məhz xarici ölkələrin elmi
nəşrlərində çap edilmişdir.
Akademik
İsmayıl Hacıyevin AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin
"Xəbərlər" jurnalının baş redaktoru, AMEA-nın
"Məruzələr" və "Xəbərlər" jurnallarının,
Naxçıvan Dövlət Universiteti "Elmi əsərlər"
məcmuəsinin, Türkiyədə nəşr olunan "Dialoq
Avrasiya" və "Meridian" dərgilərinin redaksiya
heyətinin üzvü kimi göstərdiyi xidmətlər onun
elmi fəaliyyətində mühüm yer tutur. O, 2001-ci
ildə ABŞ-ın Bioqrafiya İnstitutu tərəfindən
"İlin adamı" adına layiq görülmüş, 2002-ci ildə
Nyu-York Elmlər Akademiyasına, 2006-cı ildə
"Dialoq Avrasiya Platforması"na üzv seçilmiş,
2007-ci ildə akademik Y.Məmmədəliyev adına
mükafat və medalla, 2010-cu ildə isə ABŞ-ın
Bioqrafiya İnstitutunun qızıl medalı ilə təltif
olunmuşdur. Elm sahəsində qazandığı uğurlara
görə 2009-cu ildə Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə
"Əməkdar elm xadimi" fəxri adına layiq
görülmüşdür.
Geniş elmi və
pedaqoji fəaliyyət göstərən akademik İsmayıl
Hacıyev həm də Azərbaycanın ictimai-siyasi
həyatında yaxından iştirak edən, vətəndaşlıq
mövqeyi, vətənpərvərlik missiyası ilə seçilən
alimlərdən biridir. Əvvəllər Naxçıvan MR Ali
Məclisinin, 2005-ci ildən isə Azərbaycan
Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilən
İsmayıl Hacıyev Azərbaycanın ictimai-siyasi
həyatında, millətin tərəqqisinə, dövlətin
inkişafına istiqamətlənmiş qanun və qərarların
qəbul edilməsində yaxından iştirak və maraqlı
təkliflərlə çıxış edir.
Allah təalanın
bəxş etdiyi ömrün 60 ilini mənalı, şərəfli və
ləyaqətlə yaşayan, qayəsi insanlara və
insanlığa, Azərbaycan dövlətinə və
dövlətçiliyinə xidmət olan əməkdar elm xadimi,
akademik İsmayıl Hacıyev bu günlərdə
dost-tanışlarından, həmkarlarından,
tələbələrindən yubiley təbrikləri qəbul edir.
Biz də onlara qoşularaq xalqımızın böyük ziyalı
oğlunu, cəfakeş alimini, görkəmli elm
təşkilatçısını yubileyi münasibətilə təbrik
edir, ona tükənməz yaradıcılıq enerjisi,
səmərəli və məhsuldar elmi fəaliyyət, şəxsi
həyatında uğurlar arzulayırıq.
Fərrux RÜSTƏMOV,
ADPU-nun pedaqoji fakültəsinin dekanı,
pedaqoji elmlər doktoru, professor |
|
