|
Almaniya Federativ Respublikası
 |
Ərazisi: |
357 min kv. km. |
|
|
Əhalisi: |
82 milyon nəfər |
|
|
Dövlət dili: |
Alman dili |
|
|
Paytaxtı: |
Berlin şəhəri |
|
|
Pul vahidi: |
Avro |
|
Almaniya
ideyalar ölkəsidir. Burada təhsilə, elmə və elmi
tədqiqatlara hər zaman xüsusi diqqət ayrılıb.
Ölkədə 50 mindən çox orta məktəb, 3000 mindən
artıq gimnaziya mövcuddur. Bu tədris
müəssisələrində 12 milyondan çox şagird təhsil
alır. 370 ali təhsil müəssisəsi, o cümlədən
elmlər namizədi hazırlayan 140 universitet və
təxminən 200 ixtisaslaşmış ali təhsil ocağı
fəaliyyət göstərir. Bundan əlavə, ölkədə 63 özəl
universitet və 40-dan artıq dini təmayüllü ali
məktəb var. Ölkənin demək olar ki, hər bir iri
şəhərində ali təhsil müəssisəsi mövcuddur.
Təhsil sistemi mərkəzləşmiş qaydada idarə
olunmur. Federal torpaqların hər birinin müvafiq
idarəetmə strukturları fəaliyyət göstərir. Bu
səbəbdən ölkənin, müxtəlif əyalətlərində
təhsilalma şərtləri və təhsil proqramları
arasında fərqlər mövcuddur.
Məktəbəqədər təhsil
 Almaniyada
uşaqların məktəbəqədər təhsili icbari təhsil
sisteminə daxil olmadığından məcburi deyil.
Yalnız zəif inkişaf etmiş azyaşlı uşaqların
təhsili istisnadır. Belə ki, məktəbə yeni gedən
uşaq hər hansı səbəbə görə öz yaşıdlarından geri
qalırsa, o zaman xüsusi məktəbəqədər siniflərdə
(vorklassen) və ya məktəbdaxili uşaq
bağçalarında (schulkindergarten) birinci sinfə
hazırlıq kursu keçir. Uşaq bağçalarının
(kindergarten) təqribən 20 faizi dövlətin, qalan
80 faizi isə kilsənin, xeyriyyə cəmiyyətlərinin
və yerli hakimiyyət orqanlarının
(bələdiyyələrin) himayəsindədir. Bundan əlavə,
uşaq bağçaları müəssisə və təşkilatlar
tərəfindən də yaradıla bilər.
Bağçalara 3
yaşından 6 yaşadək uşaqlar qəbul edilir.
Uşaqların bağçalarda saxlanılması xərcləri yerli
hakimiyyət orqanları, məktəbəqədər təhsil
müəssisəsi və valideynlər tərəfindən ödənilir.
Valideynlərin xərcləri ailənin gəlirindən, ailə
üzvlərinin və ya ailədəki uşaqların sayından
asılıdır.
Orta təhsil
 Almaniyada
bütün uşaqlar altı yaşından etibarən 9 il
ərzində icbari qaydada məktəbə getməlidirlər.
Dövlət məktəblərində təhsil pulsuzdur. Adətən,
uşaqlar 4 il ibtidai məktəbdə oxuyurlar. Sonra
onlar müxtəlif növ məktəblərə - əsas məktəb,
real məktəb və gimnaziyaya daxil olurlar.
Məktəblər şagirdlərin bacarıqlarına olan
tələblərə, həmçinin nəzəri və praktik təlim
nisbətinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Bundan
əlavə, ölkədə birləşmiş məktəblər mövcuddur.
Burada bütün növ məktəblərin şagirdləri paralel
şəkildə təhsil alır, bir məktəbdən digərinə keçə
bilirlər. Əsas məktəbdə V sinifdən X sinfə qədər
təhsil icbari, X sinifdə isə könüllüdür. Real
məktəbdə şagirdlər V sinifdən X sinfə qədər
oxuyur və sonda kamillik attestatı alırlar.
Gimnaziyada federal torpaqdan asılı olaraq
tədris XII-XIII siniflərə qədər aparılır və
kamillik attestatının alınması ilə başa çatır.
Bu attestat ali təhsil müəssisəsinə daxil olmaq
hüququ verir.
Məktəblərin
əksəriyyətində dərslər günün birinci yarısında
aparılır. Məktəb təhsili torpaqların
səlahiyyətinə daxildir. Məktəb siyasəti isə
təhsil və mədəniyyət nazirliklərinin Daimi
Şurası tərəfindən əlaqələndirilir.
Peşə təhsili
 Almaniyada
peşə təhsili sahəsində dual sistem geniş
yayılıb. Bu sistemin təməlində nəzəriyyə ilə
təcrübənin qarşılıqlı əlaqəsi prinsipi dayanır.
Burada tərəflərdən biri peşə məktəbi, digəri isə
təlim müəssisəsidir.
Gənclərin
təxminən yarısı məktəbdən sonra dual sistem
çərçivəsində dövlət tərəfindən tanınmış 350
rəsmi peşədən birinə yiyələnir. Peşə təhsili
orta məktəblərdə tədris olunan təhsildən
fərqlənir. Peşə təhsilinə yiyələnənlərə həftədə
3-4 gün müəssisələrdə təcrübə keçilir və bir-iki
gün isə peşə məktəbində nəzəri biliklər verilir.
Təhsil müddəti 2 ildən 3,5 ilə qədərdir.
Texniki peşə
təhsili bu məktəblərdə təhsil xərclərini öz
üzərinə götürən dövlət və müvafiq müəssisələr
tərəfindən şagirdlərə ayrılan pul mükafatları
hesabına maliyyələşdirilir. Hazırda 500 mindən
çox müəssisə və dövlət xidməti sistemi gənclərin
peşə təhsilinə yiyələnmələri ilə məşğuldur.
Şagird yerlərinin 80 faizdən çoxunu kiçik və
orta şirkətlər təqdim edirlər. Dual sistemin
sayəsində Almaniyada peşəsi və ya müəssisələrdə
şagirdlik yeri olmayan gənclərin sayı o qədər də
çox deyil. Bu ölkədə 15-19 yaşındakı gənclər
arasında bu göstərici cəmi 4,2 faiz təşkil edir.
Nəzəriyyə ilə təcrübənin əlaqələndirilməsi
peşəkarların və fəhlələrin yüksək ixtisasa
yiyələnmələrini təmin edir. Peşə təhsili usta
olmaq imkanı verən karyeranın başlanğıcı hesab
edilir. Peşə təhsilinin səviyyəsinin artırılması
üzrə həyata keçirilən müxtəlif tədbirlər
universitetlərdə magistr dərəcəsi almaq imkanı
da yaradır.
 Ali təhsil
Qloballaşma
Almaniyanın elmi və ali təhsili qarşısında yeni
tələblər qoyur. Müvafiq islahatlar nəticəsində
universitetlər ali təhsil sistemini yeni
beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırmağa
başlayıblar. Buraya çoxpilləli təhsil sistemi
(bakalavr və magistratura), ali təhsilin
ödənişli olması, qəbul testləri, universitetlər
və qeyri-universitet müəssisələri ilə strateji
tərəfdaşlığın gücləndirilməsi aid edilə bilər.
Bütün bunların sayəsində ali təhsil böyük
dəyişikliklərə məruz qalıb.
Almaniyada
verilən elmi dərəcələr digər Avropa ölkələrindən
bir qədər fərqlidir. Ali məktəblərin riyaziyyat,
təbiət elmləri, iqtisadiyyat və sosiologiya
fakültələrinin məzunları ali təhsil haqqında
dövlət diplomu alırlar. Humanitar fakültənin
tələbələrinə təhsillərini bitirdikdən sonra,
adətən, magistr (magister artium) dərəcəsi
verilir. Bundan sonra aspiranturaya (promotion)
daxil olaraq doktorluq dərəcəsi (doktor) almaq
mümkündür. 2010-cu ildən Almaniya
universitetlərinin fakültələri əsasən bakalavr
və magistr dərəcələri (beynəlxalq nümunəli)
almaq imkanı verən təhsil sisteminə keçməyə
başlayıblar. Bu, Avropa dövlətlərinin
qoşulduqları Boloniya prosesinə uyğundur.
Almaniyada ali
təhsil müəssisələrinə qəbulun ümumi standartları
müəyyən edilib. Belə ki, universitetə daxil
olarkən gimnaziyada və ya gimnaziya proqramı
üzrə əsas və ya real məktəbdə təhsilin
nəticələrinə uyğun verilən sənəd (abitur
diplomu) əsas götürülür. Abitur diplomu ilə
təsdiqlənmiş təhsil standartlarına uyğunluq,
adətən, universitetə imtahansız qəbul olmaq
imkanı verir.
Almaniya
ali təhsilinin əsas prinsipi "akademik
sərbəstlik" sistemidir. Bu sistem hər bir
tələbəyə öyrənmək istədiyi fənlərin siyahısını
müəyyənləşdirmək imkanı yaradır. Almaniyanın ali
təhsili təlim prosesi ilə elmi tədqiqatların
birləşdirilməsini də nəzərdə tutur. Belə ki,
universitetlərdə hər semestr mühazirə (14-20
həftə) və qeyri-mühazirə dövrlərindən ibarətdir.
Qeyri-mühazirə dövründə tələbələr müstəqil elmi
işlə məşğul olurlar.
Ali təhsilin
ilk pilləsi baza dövrüdür (grundstudium). Bu
pillədə təhsil adətən dörd semestrdir (iki
tədris ili) və aralıq imtahanlarının (diplom -
vorprüfung, zwischenprüfung) verilməsi ilə başa
çatır. Bu imtahanları uğurla verən tələbələr
ikinci pillədə (hauptstudium) təhsilini davam
etdirmək hüququ qazanırlar. Bu pillədə təhsil
daha beş semestr davam edir və ixtisasın daha
dərindən öyrənilməsini nəzərdə tutur. O, adətən,
buraxılış imtahanı ilə başa çatır. Bir sıra
ixtisasların (pedaqogika, tibb, hüquq) məzunları
buraxılış imtahanı qismində dövlət imtahanı
(staatsexamen) verirlər.
Yuxarıda qeyd
etdiyimiz kimi, ikinci pillənin yekunlarına
əsasən universitetlər daha çox bakalavr
(bachelor) dərəcəsi verirlər. Bunun üçün
universitetdə 3-4 il ərzində təhsil almaq
zəruridir. Bundan sonra məzunlar, adətən,
peşəkar fəaliyyətə başlayırlar. Magistr (Master)
dərəcəsi namizədin verdiyi magistr imtahanları
əsasında təqdim olunur. Təlim kursu iki əsas
ixtisası və ya bir əsas və iki əlavə ixtisası
əhatə edir. Universitetlərin əksəriyyətində
magistr dərəcəsi yeni tətbiq olunmağa başlayıb.
Yaxın gələcəkdə magistraturanı bitirənlərə
verilən sənədin, diplomu tamamilə əvəz edəcəyi
nəzərdə tutulub.
Ali təhsilin
üçüncü pilləsi aspiranturadır (promotion).
Doktorluq dərəcəsinin alınması məqsədilə
dissertasiya hazırlığı yalnız universitetlər
tərəfindən həyata keçirilir. Elmi tədqiqatın
aparılması ilə əlaqədar dissertasiyanın
hazırlanması magistr dərəcəsi alandan sonra 2-4
il ərzində davam edir. Dissertasiyanın
yazılmasının və şifahi imtahanın uğurla
verilməsinin nəticələrinə əsasən doktorluq
dərəcəsi verilir.
Almaniyada
təhsilin ödənişli olması haqqında uzun müddət
davam edən müzakirələr (Studiengebühren)
nəticəsində təhsil qismən ödənişli olub. 2005-ci
ildə Federal Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı
ilə təhsilə görə ödənişə qoyulan qadağa aradan
götürülüb.
Son illərə
qədər Almaniyada ali təhsil yalnız dövlət
tərəfindən maliyyələşdirilirdi. 2007-ci ildən
etibarən Baden-Vürtemberq, Bavariya, Hamburq,
Aşağı Saksoniya və Şimali Reyn-Vestfaliya
torpaqları birinci semestrdən etibarən
universitetlərdə ödənişli təhsil tətbiq etməyə
başlayıblar. Məbləğ əsasən bir semestr üçün 500
avro təşkil edir. Təhsilin maliyyələşdirilməsi
məqsədilə bu torpaqlar dövlət zəmanəti ilə
kredit də təklif edirlər. Berlin, Branderburq,
Meklenburq - Ön Pomeraniya və Şlezviq -
Qolşteyndə isə bütün ödənişlər inzibati (50-60
avro) və ya sosial semestr ödənişləri (40
avrodan 180 avroyadək) ilə məhdudlaşdırılır.
Burada əlavə təhsil (Regelstudienzeit), yəni 5
ildən artıq alınan təhsil, eləcə də könüllü
dinləyicilər (məsələn, təhsil almaq istəyən
təqaüdçülər) və ikinci təhsil alanlar (əsasən
iqtisadiyyat ixtisasları) üçün ödənişlər geniş
yayılıb. Bütün bu təhsil məbləğləri isə semestr
üçün 800 avro təşkil edir.
Bundan əlavə,
dərsliklərə çəkilən xərclər bir semestr ərzində
təqribən 200 avro və tibbi sığorta haqqı isə bir
semestr üçün 280 avro məğləğində (qiymətlər
tədris ilinə görə dəyişə bilər) müəyyən edilib.
Ölkənin özəl
təhsil müəssisələri uzun müddətdir təhsili
ödənişli əsaslarla həyata keçirirlər. Məsələn,
ingilis dilində magistr proqramları il ərzində
4-15 min avroya və daha artıq məbləğə başa
gəlir.
 Universitetlər
Qeyd
etdiyimiz kimi, hazırda Almaniyada təqribən 370
ali təhsil müəssisəsi, o cümlədən elmlər
namizədi hazırlayan 140 universitet və təxminən
200 ixtisaslaşdırılmış ali təhsil ocağı
fəaliyyət göstərir. Bundan əlavə, ölkədə 63 özəl
universitet və 40-dan artıq dini təmayüllü ali
məktəb var. Universitetlərin böyük əksəriyyəti
dövlətə məxsusdur və vətəndaşlığından, eləcə də
milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün
tələbələr üçün açıqdır.
Almaniya
universitetləri 12500-dən artıq müxtəlif ixtisas
üzrə təhsil təklif edirlər. Təkliflərin
əksəriyyəti əcnəbi tələbələr üçün nəzərdə
tutulub. Bundan başqa, ötən illər ərzində çoxlu
sayda strukturlaşdırılmış və əcnəbi tələbələr
üçün ideal şərtlərə malik aspirant proqramları
yaradılıb.
 Onu da qeyd
edək ki, Almaniyanın ən qədim universiteti
1386-cı ildə yaradılmış Karl Ruprext adına
Heydelberq Universitetidir. Tələbələrinin sayına
görə ölkənin ən böyük universiteti Lüdviq -
Maksimilian adına Münhen Universitetidir ki,
burada 44400 tələbə təhsil alır. Ən güclü
elmi-tədqiqat potensialına malik universitet isə
Axen şəhərində yerləşən Reyn-Vestfal Ali Texniki
Məktəbidir.
Almaniya
universitetləri ("vahid elmi tədqiqatlar və
tədris" prinsipinə əsasən) yalnız ali təhsil
müəssisəsi deyil, həmçinin qabaqcıl elmi
tədqiqatlar mərkəzidir. Ölkə daxilində və
xaricində alimlərlə elmi tədqiqat müəssisələri
arasındakı sıx əməkdaşlıq bunun üçün geniş
imkanlar yaradır. Ali təhsil məktəbləri
dövlətdən, fondlardan və üçüncü şəxslərdən (elmi
tədqiqatların sifarişçilərindən) maliyyə
vəsaitləri alırlar. Universitetlərin fakültə və
kafedraları əsasən aşağıdakı ixtisaslar üzrə
ixtisaslaşıblar: tibb, təbiət və texniki elmlər,
incəsənət və humanitar elmlər, hüquqşünaslıq,
ilahiyyat, iqtisadiyyat, sosial elmlər, kənd
təsərrüfatı və meşəçilik.
Klassik
universitetlər sırf elmə üstünlük verərək qədim
dünya tarixindən iqtisadiyyata qədər bütün növ
ixtisaslar təklif etdiyi halda, texniki
universitetlər daha çox mühəndislik və təbiət
elmlərinin öyrənilməsinə diqqət ayırırlar.
Texniki universitetlər alman mühəndislik
sənətinin əsas mərkəzi kimi böyük nüfuza
malikdirlər. Bu universitetlərə daha çox əcnəbi
tələbələr maraq göstərirlər.
 Ötən əsrin
60-cı illərinin sonundan ölkədə
ixtisaslaşdırılmış universitetlər (İU) inkişaf
etməyə başlayıb. Almaniyadakı bütün tələbələrin
demək olar ki, üçdə biri peşəkar akademiya
adlanan və müəssisələrlə sıx əməkdaşlıq edən bu
cür universitetlərdə təhsil alırlar. Sənətə qısa
zamanda yiyələnmək imkanı yaradan
ixtisaslaşdırılmış universitetlərdə təhsil
müddəti 3 ildir. Ciddi şəkildə təşkil edilmiş
təlim kursları və aralıq imtahanlar təhsilin
orta müddətini qısaltmaq imkanı yaradır. Lakin
bu, elmi fəaliyyətdən imtina edilməsi kimi başa
düşülməməlidir. Belə ki, ölkənin təqribən 200
ixtisaslaşdırılmış universitetində elmi
tədqiqatlar aparılır. Onlar əsasən sənayenin
ehtiyaclarını ödəmək üçün nəzərdə tutulduğundan
tətbiqi xarakter daşıyırlar.
Almaniyanın
167 tətbiqi elmlər universiteti
(Fachhochschulen) tələbələrə peşə təhsili təklif
edir. Bu universitetlərdə tədris kursunun
müddəti qısadır və elmi-tədqiqat
universitetlərindən fərqli olaraq daha çox
praktik yönümlüdür. Həmin universitetlərdə
aspirantura yoxdur.
Almaniyanın 57
ali incəsənət və musiqi təhsili müəssisəsi
yaradıcılıq peşələri (rəssamlıq, qrafika,
dizayn, heykəltəraşlıq, bədii tərtibat,
fotoqrafiya, kino, musiqi) üzrə akademik təhsil
təkilf edir. Bu universitetlərdəki təhsil
peşəkar rəssam və musiqiçilər, eləcə də
bədii-estetika fənləri üzrə müəllim yetişdirməyə
yönəlib.
Son vaxtlar
hər bir konkret universitetdə təhsilin
keyfiyyətinin obyektiv qiymətləndirilməsi
tendensiyası geniş yayılıb. "Die Zeit" qəzeti
ilə Ali məktəbin inkişaf mərkəzinin (CHE) birgə
hazırladıqları reytinq buna misal ola bilər.
Ənənəvi olaraq bu reytinqdə ən yaxşı mövqeləri
Baden-Vyurtemberq, Bavariya, Meklenburq-Şərqi
Pomeraniya, Turinqiya və Saksoniya torpaqlarının
universitetləri tuturlar.
Ötən əsrin
70-ci illərindən etibarən dövlət və dini
universitetlərlə yanaşı, dövlət tərəfindən
tanınmış bir sıra özəl universitetlər də
fəaliyyətə başlayır. Hazırda Almaniyada 130 özəl
ali təhsil müəssisəsi (əsasən kiçik), o cümlədən
10 özəl universitet fəaliyyət göstərir. Bunlara
Oestrix-Vinkeldə yerləşən Avropa Biznes
Məktəbini, Vitten-Herdekke Özəl Universitetini,
eləcə də 12 dini universiteti misal çəkmək olar.
Lakin bir çox digər ölkələrdən fərqli olaraq
Almaniyada özəl universitetlər böyük nüfuza
malik deyillər. Tələbələrin 90 faizdən çoxu
dövlət universitetlərində təhsil alır. Buna
səbəb dövlət universitetlərinin dövlətin
nəzarəti altında fəaliyyət göstərməsi və
fəaliyyətlərinin dövlət tərəfindən
əlaqələndirilməsidir. Bundan başqa, dövlət
universitetləri ali məktəbə daxil olmaq hüququ
verən kamillik attestatına (və ya orta təhsil
haqqında şəhadətnaməyə bərabər tutulan hər hansı
bir sənədə) malik hər bir şəxs üçün açıqdır.
Almaniyada 39
aspirant məktəbi fəaliyyət göstərir. Onlar "Əla
keyfiyyət təşəbbüsü" çərçivəsində dövlət
tərəfindən dəstəklənirlər. Bu məktəblər 3-illik
aspirant proqramları təklif edirlər. Aspirant
məktəbləri ilə yanaşı, ölkədə ali təhsilli
şəxslər üçün 226 təhsil müəssisəsi (GRK -
Almaniya elmi-tədqiqat cəmiyyətinin (DFG)
dəstəklədiyi nisbətən dar tematik yönümlü)
fəaliyyət göstərir. Bu universitetlərdən 59-u
digər ölkədə ali təhsil almış şəxslər (IGK) üçün
nəzərdə tutulub. IGK - müxtəlif ölkələrin bir və
bir neçə universitetinin alman
universitetlərindən biri ilə əməkdaşlıq etməsi
deməkdir.
Son zamanlar
ölkə üzrə universitetlərə daxil olmaq
istəyənlərin sayının çoxluğu bir neçə ixtisas
üzrə ali təhsil ocağına qəbula say məhdudiyyəti
(Numerus clausus) qoymaq zərurəti yaradıb.
2005-ci ildən etibarən bəzi ixtisaslar üçün
"20-20-60" qaydası qüvvəyə minib. Qaydaya əsasən
yerlərin 20 faizi ən yüksək bal toplayan və öz
istədikləri universiteti seçmək hüququ qazanan
abituriyentlərə verilir. Yerlərin qalan 20 faizi
gözləmə müddətinə müvafiq olaraq təqdim edilir.
Universitetlərdəki yerlərin 60 faizi isə ali
məktəblər tərəfindən abituriyentin attestatdakı
orta balına və universitetin meyarlarına əsasən
bölüşdürülə bilər.
Almaniya ali
təhsil almaq istəyən istənilən gənc üçün
cəlbedici ölkədir. O, ABŞ və Böyük Britaniyadan
sonra əcnəbi tələbələrin ən çox axın etdiyi
üçüncü dövlətdir. Bu gün alman
universitetlərində 240 min əcnəbi tələbə təhsil
alır. Bu, 1995-ci ilin göstəricisi ilə
müqayisədə 70 faiz çoxdur. Onların hər dörd
nəfərindən biri Almaniyada müvafiq kamillik
attestatı alıb. Əcnəbilər üçün universitetlərdə
əcnəbi tələbələrlə iş üzrə xüsusi şöbələr
(Akademisches Auslandsamt, AAA) yaradılıb.
Bundan əlavə, təxminən 25 min əcnəbi alim
Almaniya universitetlərinin əməkdaşıdır.
Öz növbəsində,
85 min alman xarici ölkələrin universitetlərində
təhsil alır. Almanlar Niderland, Böyük
Britaniya, Avstriya və İsveçrə ali məktəblərinə
daha çox maraq göstərirlər.
Dünyada
təxminən 3 milyon tələbə xaricdə təhsil alır.
Onların 12,2 faizi Almaniyanın payına düşür.
Ümumiyyətlə, bu gün Almaniya universitetlərində
təxminən 2 milyon gənc təhsil alır.
Almaniyada ali
təhsilini yarımçıq qoyanların sayı isə
tələbələrin təxminən 23 faizini təşkil edir. Bu,
dünyada mövcud olan ən yaxşı göstəricilərdən
biridir.
Elmi tədqiqatlar
Almaniyada
qabaqcıl elmi tədqiqatlar, əsasən elmi tədqiqat
institutlarında aparılır. Onlara Helmholts adına
Alman Elmi-Tədqiqat Mərkəzləri Cəmiyyəti,
Fraunqofer adına Cəmiyyət və ya Qotfrid Vilhelm
Leybniç adına Elmi Cəmiyyət kimi təşkilatlar
daxildirlər. Məhz universitetdənkənar elmi
tədqiqat müəssisələrində aparıcı alimlər dünyada
çox az institutların təklif edə biləcəyi optimal
iş şəraiti tapa bilirlər. Burada ən məhsuldar
alman tədqiqatçıları çalışır, maraqlı elmi
nəşrlər işıq üzü görür. Bu xüsusilə Maks Plank
adına Cəmiyyətin 77 institutuna aiddir. Cəmiyyət
1948-ci il fevralın 26-da yaradılmışdır. Marsda
su axtarışı, insan genomu layihəsi, insan
davranışlarının öyrənilməsi kimi məsələlərin
araşdırılmasında Maks Plank adına Cəmiyyətin
institutları yaxından iştirak edirlər. Yarandığı
1948-ci ildən bu günə qədər cəmiyyətin
əməkdaşları 17 Nobel mükafatına və çoxlu sayda
digər nüfuzlu beynəlxalq mükafatlara layiq
görülüblər.
2007-ci ildə
kimya üzrə Nobel mükafatına Maks Plank adına
Cəmiyyətin institutlarından birinin direktoru
Gerhard Ertl layiq görülüb.
Maks Plank
adına Cəmiyyətin cəlbediciliyi onun elmi
tədqiqatlara yanaşması ilə əlaqədardır. Onun
tərkibinə daxil olan institutlar bütün mövzuları
özləri müəyyən edirlər. İş üçün optimal şərait
yaratmaqda və əməkdaş seçimində də bu
institutlar sərbəstdirlər. Cəmiyyətin
institutlarından birinə rəhbərlik etmək alimlər
üçün karyeranın ən uca zirvəsi hesab olunur.
Helmholts
adına Cəmiyyətin 16 elmi tədqiqat mərkəzi var.
Bunların arasında Ağır İonların Öyrənilməsi
Cəmiyyəti (GSII) Alman Onkologiya Mərkəzi
(DKFZ), Hamburqdakı Alman Elektron Sinxrotron
(DESY) və ya Bremerhafendəki Alfred Vegener
adına Qütb və Dəniz Tədqiqatı institutlarının
adlarını çəkmək olar. Bu cəmiyyət Almaniyanın ən
iri elmi təşkilatıdır. İllik büdcəsi təxminən
2,8 milyard avro olan cəmiyyətdə 28 min əməkdaş
çalışır. Cəmiyyətin institutları energetika,
torpaq haqqında elmlər, ekologiya, səhiyyə, əsas
texnologiyalar, maddənin strukturu, eləcə də
nəqliyyat və kosmos sahələri ilə məşğuldurlar.
Hər il minlərlə əcnəbi alim fiziki və tibbi
sınaqlar aparmaq, dünyada ən nadir qurğulardan
istifadə etmək məqsədilə Helmholts adına
Cəmiyyətin institutlarına gəlirlər.
Fraunqofer
adına Cəmiyyətin institutları isə sənaye ilə sıx
əməkdaşlığa üstünlük verirlər. Cəmiyyətin 80-dən
çox elmi tədqiqat müəssisəsi tətbiqi
tədqiqatlarla, əsasən də mühəndislik elmləri ilə
məşğuldur. Cəmiyyətin mütəxəssisləri sifarişləri
əsasən kiçik və orta müəssisələrdən aldıqları
üçün laboratoriyalarla yanaşı, zavod sexlərində
də çalışırlar. Cəmiyyətdəki elmi tədqiqat
işlərinin illik həcminin dəyəri 1,5 milyard avro
təşkil edir. Fraunqofer adına Cəmiyyətin Avropa
ölkələrində, ABŞ, Asiya və Yaxın Şərqdə
filialları var.
Leybniç adına
Elmi Cəmiyyətin 86 institutu yalnız həyat və
təbiət elmləri sahəsində deyil, həmçinin
humanitar, ictimai və iqtisadi elmlər sahəsində
də ixtisaslaşıb. Cəmiyyətin institutlarında 14
min nəfər çalışır. İllik büdcəsi bir milyard
avrodan çoxdur.
Elmi
tədqiqatlar innovasiyalar üçün mühüm açardır.
İnnovasiyalar isə iqtisadi artımın təkanverici
gücüdür. Bunu nəzərə alan federal hökumət
məqsədyönlü yardım ilə elmi və elmi tədqiqatları
daha irəli aparmaq istəyir. Bu məqsədlə
2010-2013-cü illər ərzində təhsil və elmi
tədqiqatlar sahəsinə xərclərin ümumilikdə, 12
milyard avro artırılması əsas məqsəd kimi
qarşıya qoyulub. Bu istiqamətdə əsas hədəf
2015-ci ildən gec olmayaraq ümumi daxili
məhsulun 10 faizinin bu sahəyə yönəldilməsinə
nail olmaqdır.
Beynəlxalq elmi əməkdaşlıq
Almaniyada
elmin beynəlmiləlləşdirilməsi sahəsində əldə
edilmiş uğur universitetlərin, elmi-tədqiqat
müəssisələrinin və siyasətçilərin birgə
səylərinin məhsuludur. Dəstək məqsədyönlü
layihələrin, təqaüdlərin və həvəsləndirici
mükafatların yardımı ilə beynəlxalq tələbə,
aspirant və alim mübadiləsinə göstərilir. Bu
tədbirlər təhsildə nailiyyətlərin artırılması və
əcnəbi tələbələrin sosial inteqrasiyası üzrə
proqramlarla daha da möhkəmləndirilir. Almaniya
universitetləri böyük uğurla dünyanın hər
yerindən tələbə və gənc alimləri cəlb edirlər.
Bu işdə xaricdəki alman məktəbi sistemi və alman
universitetlərinin xarici ölkələrin ali
məktəbləri ilə əməkdaşlığı mühüm rol oynayır. Bu
qəbildən olan təşəbbüslərin reallaşmasında dünya
üzrə tələbə və alim mübadiləsinə dəstək olan
Alman Akademik Mübadilə Xidmətinin (DAAD)
fəaliyyəti də danılmazdır. DAAD-ın 100-dən çox
ölkədə nümayəndəliyi və ya Keçmiş Təqaüdçülər
Cəmiyyəti fəaliyyət göstərir. Bu qurum həmçinin
alman universitetlərində yüzlərlə xarici dil
(əsasən ingilis) kurslarının açılmasında iştirak
edir.
Aleksandr
Humbolt adına Fond da beynəlxalq elmi
əməkdaşlığa yardım göstərən əsas təşkilatlardan
biridir. 2009-cu ildən başlanılan "xarici elmi
siyasət sahəsində təşəbbüs" sayəsində federal
xarici işlər nazirliyi elmi mübadilə üzrə mövcud
vasitələri möhkəmləndirir və yeni tədbirlər
hesabına onları genişləndirir. Xaricdə
yaradılmış Almaniya Elm və İnnovasiya Evləri isə
alman elminin inkişafına daha əlverişli şərait
yaradır.
Almaniya
universitetlərinin dəstəyi ilə xaricdə tərəfdaş
müəssisələrlə birgə nümunəvi elmi tədqiqatlar və
təlim mərkəzləri yaradılır. Bundan əlavə, əcnəbi
tələbələrə təqaüdlərin verilməsi üzrə təkliflər
artır və dünyada alman dilinin öyrənilməsi üçün
yaxşı şərait yaradılır.
Almaniyanın Nobel mükafatı laureatları
Almaniyanın 80
Nobel mükafatı laureatından 68-i bu mükafatı
təbiət elmləri və tibb sahəsindəki xidmətlərinə
görə alıb. Fizika sahəsində ilk Nobel mükafatına
Konrad Rentgen "şüalanmanın yeni növünə görə"
layiq görülüb. Növbəti laureatlar Robert Kox,
Maks Plank, Albert Eynşteyn və Verner Heyzenberq
olublar. Bu ən yüksək elmi mükafatı alan sonuncu
alman alimləri isə Kristiane Nüssleyn - Volhard,
Harald zur Hausen (tibb sahəsi üzrə), Horst
Ştörmer, Herbert Kremer, Volfqanq Ketterle,
Teodor Henş, Peter Grünberq (fizika sahəsi üzrə)
və Gerhard Ertldir (kimya sahəsi üzrə).
Təqaüd proqramları
Almaniyada
təqaüd proqramları alman və ingilis dillərini
yaxşı bilən istedadlı tələbələrə, aspirantlara
və müəllimlərə təqdim olunur. Təqaüdlər əsasən
Alman Akademik Mübadilə Xidməti (DAAD), həmçinin
siyasi partiyalar, kilsə, iri şirkətlər və
ayrı-ayrı torpaqlar tərəfindən maliyyələşən
müxtəlif ictimai fondların xətti ilə verilir.
DAAD
Almaniyanın 230 universitetini və 126 tələbə
təşkilatını birləşdirir. Bu qurum Almaniyanın
xarici mədəniyyət, ali təhsil və elm üzrə
siyasətinin təşkilində bir vasitəçidir. Xidmətin
xarici dövlətlərdə 14 nümayəndəliyi və dünya
üzrə 48 məlumat mərkəzi fəaliyyət göstərir. DAAD
ildə 55 mindən çox təqaüd ayırır.
DAAD-la
Azərbaycan Republikası Təhsil Nazirliyi arasında
imzalanmış Azərbaycan tələbələrinin Almaniyada
təhsili üzrə təqaüd proqramı ilə bağlı sazişə
əsasən son illər azərbaycanlı tələbə, magistr və
doktorantların (aspirantların) Almaniyada təhsil
alması üçün geniş imkanlar yaranıb. Bu proqram
çərçivəsində namizədin akademik səviyyəsindən
asılı olaraq onlar alman universitetlərindən
bakalavr, magistr və ya PhD dərəcəsi alırlar.
Proqramda muhəndislik, tibb və səhiyyə, təbiət
elmləri, sosial və humanitar elmlər, biznes və
iqtisadiyyat, kompüter və informasiya elmləri,
hüquq, incəsənət və musiqi, kənd təsərrüfatı,
ekologiya və turizm sahələrinin tələbələri
iştirak edə bilərlər.
ERP-nin
(Avropa Bərpa Proqramı) illik təqaüdləri isə
iqtisadiyyatçı tələbələr üçün nəzərdə tutulub.
Bu təqaüdlərin sayəsində iqtisadiyyat və
müəssisə idarəçiliyi sahələri üzrə üçüncü kurs
tələbələri iki semestr (10 ay) ərzində
Almaniyanın dövlət universitetlərində təhsil
almaq imkanı əldə edirlər. Almaniyada
müəssisələrin birində təcrübənin keçirilməsi
proqramın mühüm hissəsini təşkil edir. Daxilolma
şərtlərinə əsasən şəxsin yaş həddi 32-dən yuxarı
olmamalı və o, alman dilini yaxşı bilməlidir.
Almaniyanın
müxtəlif siyasi partiyalarına yaxın fondların
təqaüd proqramları da yetərincədir. Əsasən,
Adenauer adına Fond (Konrad-Adenauer-Stiftung)
magistratura təhsili və Almaniyada elmi
tədqiqatların aparılması istiqamətində təqaüdlər
ayırır.
1860-cı ildə
təsis olunmuş Aleksandr Humbolt adına fond
əcnəbi və yerli alimlər arasında elmi
əməkdaşlığın yaradılmasına yardım edir. O, hər
il 1900-dən çox əcnəbi alimin elmi məqsədlərlə
Almaniyaya gəlməsinə şərait yaradır və 23 minlik
keçmiş təqaüdçülərin dünya şəbəkəsini
dəstəkləyir. Onların arasında 130 ölkədən 43
Nobel mükafatı laureatı da var.
Daha bir
nüfuzlu yardım proqramını Beynəlxalq Maks Plank
Tədqiqat Məktəbləri (International Max Planck
Research Schools - IMPRS) təqdim edirlər. Onlar
savadlı alman və əcnəbi tələbələr üçün nəzərdə
tutulub. IMPRS strukturlaşdırılmış təhsil və
tədqiqatlar üçün gözəl şərait yaradır. IMPRS
çərçivəsində elmi tədqiqatlarla təxminən 2100
aspirant məşğul olur. Onların əksəriyyətini
xarici ölkələrdən gələnlər təşkil edir. Bu
proqramın təqaüdçüləri namizədlik
dissertasiyasını Almaniya universitetlərindən
birində və ya öz ölkəsindəki universitetdə
müdafiə edə bilərlər.
İstənilən
təqaüdün alınması üçün adətən standart sənədlər
paketi tələb olunur. Buraya müraciət anketi,
qısa tərcümeyi-hal, diplomun, orta təhsil
haqqında attestatın surəti, iki və daha artıq
xasiyyətnamə və dil kurslarından alman dilinin
öyrənilməsi barədə arayış daxildir. Bəzi
hallarda sağlamlıq haqqında arayış, aspirantlar
üçün elmi nəşrlərin siyahısı, alman professorun
elmi rəhbər olmasına namizədin razılığı,
Almaniyada təhsilin zəruriliyinin ətraflı əks
olunduğu əlavə məktub (Beratung) və konkret
təlim proqramının seçilməsi də tələb edilə
bilər.
Azərbaycanlı tələbələrin Almaniyada təhsili
Sevindirici
haldır ki, universitetlərinə dünyanın bütün
ölkələrdən böyük axın olan Almaniya ali
məktəblərində təhsil alan azərbaycanlıların sayı
son illər durmadan artmaqdadır. Azərbaycanla
Almaniya arasında inkişaf edən təhsil
əlaqələrinin nəticəsidir ki, 1998-2010-cu
illərdə Alman Akademik Mübadilə Xidmətinin xətti
ilə 800-dən çox həmvətənimiz bu ölkənin ali
məktəblərinə göndərilib. Onu da qeyd edək ki,
"2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin
xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı"
çərçivəsində isə 120-yə yaxın azərbaycanlı
Almaniyanın ən nüfuzlu universitetlərində təhsil
almaq imkanı qazanıb. Artıq onların bir çoxu ali
təhsillərini başa vuraraq yüksək ixtisaslı
mütəxəssis kimi Azərbaycanda çalışmaqda, ölkə
həyatının ayrı-ayrı sahələrinin inkişafına
layiqli töhfələr verməkdədir.
Hazırladı:
Leyla HEYDƏROVA
Yazı Almaniya Federativ Respublikasının ölkəmizdəki
səfirliyinin təqdim etdiyi rəsmi materiallar
əsasında hazırlanıb. |
