|
Bu sual günün
aktual suallarından biridir. Daim müzakirə
mövzusuna çevrilir. Bir fənn müəllimi kimi bu
suala aydınlıq gətirmək məqsədi ilə bəzi
araşdırmalar aparmaq qərarına gəldim. Bunun üçün
IX sinif "Cəbr" dərsliyini seçdim. Ona görə ki,
IX sinif buraxılış sinfidir. Bu sinif üçün
hazırlanmış dərsliyin məsuliyyəti daha
böyükdür. Dərslikdə yeni mövzuların
öyrədilməsiylə yanaşı, əsas təhsil bazasında
(V-IX siniflərdə) öyrədilmiş mövzuları
təkrarlamaq və bilikləri kompleksləşdirmək
məqsədi qarşıda durur. Bəs dərslik bu tələblərə
necə cavab verir?
Dərslik 6
fəsildən ibarətdir. I fəsildə "Funksiya və onun
xassələri" öyrədilir. Funksiya haqqında ilk
anlayışlar VII-VIII siniflərdə verilmişdir. İlk
paraqraflar bu siniflərdə keçilənlərin təkrarına
həsr olunmuşdur. Çünki ilk anlayışları bilmədən
funksiyanın digər xassələrini öyrənmək çətindir.
Bu biliklər təkrarlandıqdan sonra əlavə biliklər
verilir. Qrafiklərin köməyilə funksiyaların
təyin oblastının, qiymətlər çoxluğunun ən böyük
və ən kiçik qiymətlərinin tapılması qaydası
konkret nümunələr üzərində göstərilmişdir.
İzahat çox sadə dildə verilmişdir. Şagirdlər
müstəqil şəkildə də dərsliyin köməyi ilə bu
mövzuları öyrənə bilərlər. Nəzəri məlumat təqdim
olunan mövzunu tam əhatə edir. Verilən
çalışmalar isə nəzəri bilikləri praktik olaraq
möhkəmləndirməyə kömək edir. Əvvəlki
dərsliklərdən fərqli olaraq yeni dərslikdə
y=f(x)+n; y=f(x-m); y=f(x-m)+n; y= -f(x);
y=f(-x) funksiyaları, bu funksiyaların xassələri
və qrafiklərin çevrilməsi daha sadə dildə izah
olunmuşdur. Qrafiklərin çevrilməsini təsvir edən
şəkillərdə müxtəlif rənglərdən istifadə
olunmuşdur ki, bu da müəllimin işini daha
əlverişli edir. İzahatın daha anlaşıqlı olmasını
təmin edir. Nəzərə alsaq ki, qrafiklərdə həll
olunan məsələlərə təkcə riyaziyyatda yox, həm də
həndəsə, fizika və coğrafiya dərsliklərində də
rast gəlirik, onda mövzuların əhəmiyyətinin nə
dərəcədə vacib olduğunu görərik.
Bərabərsizliklər mövzusunda isə intervallar
üsulu ilə həll qaydası bir çox çalışmaların
həllini asanlaşdırır və az vaxt ərzində çox
çalışma həll etməyə şərait yaradır. Müasir
təlimdə bu, əsas şərtlərdən biridir. Əvvəlki
vəsaitlərdəki qaydalarla isə çalışmaların həlli
çox vaxt tələb edirdi. Dəyişəni modul işarəsi
daxilində olan bərabərsizliklərin həlli daha
mükəmməl qaydada izah olunmuşdur.
Bərabərsizliklərdə bir neçə modul işarəsi
olduqda onların həlli qaydası əvvəlki
dərsliklərdə izah olunmurdu.
II fəsildə
"Tənliklər və tənliklər sistemi" yer alır. Bu
fəsildə də dərslikdə olan yenilikləri qeyd etmək
istərdim. Kvadrat tənliyə gətirilən tənliklər
mövzusunda şagirdlərin bilik dairəsini
genişləndirmək məqsədi ilə "Qayıtma tənlik",
"Simmetrik tənliklər", "Çəp simmetrik tənlik"
anlayışları verilmişdir. Onların həlli qaydaları
konkret nümunələrlə göstərilmişdir. Dərslikdə
verilən qayda və nümunələr bütün növlü tənliklər
və tənliklər sistemini əhatə edir. Fənlərarası
inteqrasiya məqsədilə düzbucaqlının sahəsi ilə
tərəfləri arasında, düzbucaqlı üçbucağın
katetləri ilə hipotenuz arasında, gedilən yol
ilə sürət və zaman arasında, fəhlələrin gördüyü
iş ilə işə sərf olunan vaxt arasında əlaqəni
göstərən məsələlər verilmişdir. Bunlar da sistem
tənliklərin köməyi ilə həll olunur.
III fəsildə
"ardıcıllıq, ədədi və həndəsi silsilələr"
öyrədilir. Bu mövzuların da əhəmiyyəti böyükdür.
Çünki qəbul testlərində bu tip çalışmalara
üstünlük verilir. Bunu nəzərə alaraq bu
mövzulardakı çalışmaların sayı artırılsa, daha
yaxşı olar. Nəzərə alsaq ki, sinifdəki
şagirdlərin hamısının bilik səviyyəsi eyni
olmur, ona görə ən sadədən ən mürəkkəbə doğru
çalışmalar verilməlidir. Mövzuya aid
çalışmaların əksəriyyəti üç və dörd bənddən
ibarətdir. Bəndlərin sayı artırılsa, şagirdlər
tərəfindən mənimsəmə faizi daha da artar.
Şagirdlərin çalışma həllinə az vaxt sərf
etmələri məqsədi ilə ədədi silsilədə hədlər
fərqi üçün
hədlər
arasında əlaqə üçün am=an+d(m-n); (m>n) həndəsi
silsilədə vuruq üçün QUOTE 
; (m>n) hədlər üçün bm = bn
qm-n; (m>n)bm=bnXqm-n; (m>n) düsturlarını əlavə
etmək məqsədəuyğundur. Bu tipli çalışmaların
sayı da dərslikdə artırılsa, yerinə düşər. Çünki
test tapşırıqlarında bu tipli çalışmalar
üstünlük təşkil edir. Ədədi silsilədə ədədi
orta düsturu, hədlərin xassələrini ifadə edən
düstur, həndəsi silsilədə həndəsi orta düsturu
və hədlərin xassələrini ifadə edən düstur
şagirdlərin işini asanlaşdırır.
IV fəsildə
"Rasional üstlü qüvvət", n-ci dərəcədən kök,
y=xn:
funksiyaları və onların xassələri ətraflı
şəkildə izah olunur. Çalışmalar mövzunu tam
əhatə edir. Qrafiklər aydın şəkildə verilmişdir.
Ədədin kvadratı ilə hesabi kök, n-ci dərəcədən
qüvvət ilə n-ci dərəcədən kök arasında əlaqə
aydın şəkildə izah olunmuşdur.
V fəsildə
"Triqonometrik ifadələr" və onların
çevrilməsindən bəhs edilir. Mövzular nisbətən
çətin olduğundan bu mövzulara geniş yer
verilmişdir. Triqonometrik eyniliklər və
düsturlar və onlardan istifadə etməklə
çalışmalar həllinə aid çoxlu nümunələr
verilmişdir. Bu dərslikdə hasilin cəmə
çevrilməsi və yarımarqument düsturları əlavə
olunmuşdur. Çalışmaların çox növlü olması
mövzunun daha mükəmməl mənimsənilməsinə xidmət
edir. Eyniliklərin isbatına aid çalışmalar
şagirdlərin məntiqi təfəkkürünün inkişafı və
onların analiz etmə qabiliyyətini inkişaf
etdirir. Verilmiş çalışmalar mövzunu tam əhatə
edir.
VI fəsil
"Funksiyanın törəməsi anlayışı" adlanır. Burada
törəmə haqqında anlayışlar verildikdən sonra
törəmə düsturları verilir. Törəmənin
hesablanmasına aid çalışmalar verilmişdir,
ancaq onların sayı azdır. Törəməyə aid on dörd
düstur verildiyi halda, çalışmaların sayı on
birdir. Mövzunun tam mənimsənilməsi üçün digər
vəsaitlərdən istifadə zərurəti yaranır. Bu
fəsildə törəmənin köməyi ilə sürətin və təcilin
hesablanmasına aid çalışmalar riyaziyyat və
fizika fənləri arasında əlaqəni əks etdirir. Bu,
müasir tələblərə uyğundur.
VI fəsil
sonuncu olduğu üçün bu fəsildə VI-IX sinifdə
keçilmiş mövzuları yekunlaşdırmaq məqsədi ilə
təkrar üçün çalışmalara geniş yer verilmişdir.
Dərslik maraqlı test tapşırıqları ilə
yekunlaşdırılır.
Araşdırmaların
nəticəsi olaraq və təmasda olduğum bir çox
müəllimlərin qənaətlərini ifadə edərək dərsliyin
səviyyəsinin yüksək olduğunu qeyd etməyi özümə
borc bilirəm. Fikrimcə, müəllimlər dərsliklərə
aid rəy və təkliflərini bildirməklə milli
dərsliklərimizin daha mükəmməl olmasına xidmət
etmiş olar.
Akif ŞİRİNOV,
Bakı şəhərindəki 49 nömrəli
"İntellekt" məktəb-liseyin riyaziyyat müəllimi |
