|
Ali təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizmi
 Müasir
dövrdə ali təhsilin inkişafı ölkəmizin
sosial-iqtisadi inkişafının əsas prioritet
istiqamətlərindən hesab edilir. Belə ki, hər bir
ölkənin inkişafı təhsilin səviyyəsi və
keyfiyyətindən çox asılıdır. Bu baxımdan
ölkəmizdə son dövrlərdə təhsil sahəsində, eləcə
də ali təhsildə aparılan nəticəyönümlü
islahatlar mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ali
təhsildə hazırda aparılan islahatların
istiqamətləri Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 2009-cu il 22 may tarixli 295
nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq olunmuş
"2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının
ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət
Proqramı"na əsasən müəyyən edilir və həyata
keçirilir. Qeyd olunan proqramın əsas məqsədi
ölkənin ali təhsilinin dünya təhsil sisteminə
inteqrasiyası, onun məzmununun Boloniya
prosesinin prinsiplərinə uyğun qurulması, ali
təhsilin rəqabətqabiliyyətliliyinin təmin
edilməsi, ölkə iqtisadiyyatının inkişaf
tələblərinə uyğun ali təhsilli kadrlara
tələbatın ödənilməsi, əhalinin ali təhsil almaq
imkanlarının təmin edilməsi üçün iqtisadi və
sosial baxımdan səmərəli ali təhsil sisteminin
formalaşdırılmasıdır.
Artıq bu gün Azərbaycanın ali təhsil sistemi
Avropa ali təhsil məkanına inteqrasiya
istiqamətində inkişaf etməkdədir. Ali təhsildə
keyfiyyətin əldə olunması, effektiv idarəetmənin
və ayrılan vəsaitlərdən səmərəli istifadənin
təmin edilməsi üçün əsas amillərdən biri də ali
təhsilin maliyyələşdirilməsində yeni və
mütərəqqi mexanizmlərin tətbiq olunmasıdır.
Eyni zamanda "Təhsil haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanununda dövlət təhsil
müəssisəsinin maliyyələşdirilməsinin təhsilin
hər pilləsi üzrə müəyyən edilmiş maliyyə
normativlərinə əsasən həyata keçirilməsi və bu
normativlərin təhsil müəssisəsinin tipinə,
növünə və kateqoriyasına uyğun olaraq hər bir
təhsilalana düşən məsrəf məbləği nəzərə
alınmaqla müəyyən edilməsi təsbitlənmişdir.
Bu baxımdan ümummilli liderimiz Heydər Əliyev
siyasətinin layiqli davamçısı möhtərəm Prezident
cənab İlham Əliyevin ötən ilin əvvəlində
imzaladığı "Ali təhsil müəssisələrində yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi
barədə" Fərmanının icrası istiqamətində aparılan
işlər mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Belə ki, ölkə Prezidentinin "Ali təhsil
müəssisələrində yeni maliyyələşmə mexanizminin
tətbiq edilməsi barədə" 10 fevral 2010-cu il
tarixli Fərmanına əsasən 2010-2011-ci tədris
ilindən başlayaraq Azərbaycan Respublikası
ərazisində fəaliyyət göstərən ali təhsil
müəssisələrində dövlət büdcəsinin vəsaiti
hesabına maliyyələşdirmənin dövlət sifarişi
əsasında adambaşına maliyyələşdirmə prinsipi
əsasında həyata keçirilməsinə başlanılmışdır.
Ali təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin
tətbiqi ilə bağlı görülən işlər
Qeyd olunan Fərmanın icrası ilə bağlı qısa
müddət ərzində ali təhsil müəssisələrinin dövlət
büdcəsindən maliyyələşdirilməsində mühüm
yeniliklərin tətbiq edilməsinə yol açan bir sıra
addımlar atılmış və bu istiqamətdə ciddi işlər
görülmüşdür.
Fərmanın icrası istiqamətində Təhsil, Maliyyə və
İqtisadi İnkişaf nazirliklərinin müvafiq
əməkdaşları ilə birlikdə müzakirələr aparılmış,
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı
normativ sənədlər hazırlanmışdır. Belə ki,
bununla əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil müəssisələrində
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi
haqqında" 25 iyun 2010-cu il tarixli 120
nömrəli Qərarı qəbul olunmuş, ayrı-ayrı
ixtisaslar üzrə dövlət sifarişi ilə ali təhsil
müəssisələrinin bakalavriat və magistratura
səviyyəsində hər bir təhsilalana düşən təhsil
xərclərinin miqdarı müəyyənləşdirilmişdir. Bu
qərara əsasən, həmçinin "Azərbaycan
Respublikasında ali təhsil müəssisələrində yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı
dövlət sifarişi ilə ali təhsil müəssisələrinin
bakalavriat və magistratura səviyyələrində kadr
hazırlığının maliyyələşdirilməsi Qaydaları"
təsdiq edilmişdir.
Qeyd etdiyimiz kimi, artıq 2010-2011-ci tədris
ilində dövlət və özəl ali təhsil müəssisələrində
dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına
maliyyələşdirmə dövlət sifarişi əsasında həyata
keçirilmiş və ölkədə fəaliyyət göstərən 51 ali
təhsil müəssisəsindən 35-i (27 dövlət, 8 özəl)
dövlət sifarişinin yerinə yetirilməsində iştirak
etmiş, 16-sı isə iştirak etməmişdir.
2010-2011-ci tədris ilində ali təhsilin
bakalavriat səviyyəsinə dövlət sifarişi üzrə
qəbul planı 10529 nəfər olmuş, dövlət sifarişi
üzrə müvafiq ixtisaslara faktiki qəbul isə 9788
nəfər təşkil etmişdir. Nəticədə dövlət sifarişi
741 nəfər kəsrlə yerinə yetirilmişdir.
Magistratura səviyyəsinə dövlət sifarişi üzrə
təsdiq edilmiş qəbul planı isə 2070 nəfər olduğu
halda, dövlət sifarişi üzrə müvafiq ixtisaslara
faktiki qəbul 1125 nəfər təşkil etmiş və
nəticədə ali təhsilin bu səviyyəsi üzrə dövlət
sifarişi 945 nəfər kəsrlə yerinə yetirilmişdir.
Ümumilikdə 2010-2011-ci tədris ilində ali
məktəblərə faktiki qəbul 27612 nəfər təşkil
etmişdir ki, bundan da 9788 nəfər (35,4%)
hazırda dövlət sifarişi ilə, 17824 nəfər isə
(64,6%) ödənişli əsaslarla təhsil alır.
Dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının dövlət
büdcəsindən maliyyələşdirilməsinə başlanılması
üçün, ilk növbədə, Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin "Ali təhsil müəssisələrində
yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiq edilməsi
haqqında" 25 iyun 2010-cu il tarixli 120
nömrəli Qərarına əsasən dövlət sifarişinin
yerinə yetirilməsində iştirak edən ali
məktəblərlə Təhsil Nazirliyi, həmçinin ali
məktəblərlə tələbələr arasında müvafiq
müqavilələr bağlanılmışdır.
2010-2011-ci tədris ilində dövlət sifarişi üzrə
ali təhsil müəssisələrinin I kurs bakalavriat və
magistratura səviyyələrinə qəbul olmuş
tələbələrin təhsili ilə bağlı xərclərin
maliyyələşdirilməsi üçün Maliyyə Nazirliyi
tərəfindən ayrı-ayrı ali məktəblər üzrə təsdiq
edilmiş müvafiq bölgüyə əsasən Təhsil
Nazirliyinə 2010-cu ilin sentyabr-dekabr ayları
üzrə 6081933 manat, 2011-ci ilin I yarımili üçün
isə 9122900 manat məbləğində vəsait
ayrılmışdır. Ayrılmış vəsait bölgüyə uyğun
olaraq Təhsil Nazirliyi tərəfindən 33 ali
məktəbin hesabına köçürülmüş və bu vəsaitlərin
təyinatı üzrə xərclənilməsi ilə əlaqədar həmin
ali məktəblərə tapşırıqlar verilmişdir.
Qeyd etməliyik ki, cari tədris ilindən
başlayaraq ali təhsildə yeni maliyyələşdirmə
mexanizminin tətbiqi ölkəmizin ali məktəbləri
qarşısında böyük vəzifələr qoymuşdur. Belə ki,
yeni maliyyələşmə mexanizminə əsasən dövlət ali
təhsil müəssisələrimiz fəaliyyətlərini tam təmin
etmək üçün dövlət büdcəsindən vəsaiti əvvəlki
kimi cari tələbata uyğun olaraq deyil, əldə
etdikləri müvafiq tələbələrin sayına və ixtisas
üzrə bir tələbə üçün nəzərdə tutulmuş xərc
məbləğinə uyğun olaraq alırlar.
Əlbəttə ki, ali təhsildə yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi təkcə bu məqsədlə ayrılmış
vəsaitlərin müvafiq qaydada dövlət sifarişinin
yerinə yetirilməsində iştirak etmiş ali
məktəblərin hesablarına köçürülməsi ilə bitmir.
Belə ki, ali məktəblər tərəfindən bu vəsaitlərin
təyinatı üzrə səmərəli xərclənməsi, mövcud
resurslardan daha rasional istifadənin təmin
edilməsi, qarşıya çıxan problemlərin aradan
qaldırılması ilə bağlı təkliflərin müzakirə
edilməsi və s. ilə əlaqədar vaxtaşırı ali
məktəb rəhbərləri və baş mühasiblərinin iştirakı
ilə müvafiq kollegiyaların, müşavirələrin və
seminarların keçirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb
edir.
Bununla əlaqədar bu günə qədər 2010-2011-ci
tədris ilində dövlət sifarişinin yerinə
yetirilməsində iştirak etmiş ali məktəblərin
rektorlarının, baş mühasiblərinin iştirakı ilə
yüksək səviyyələrdə aşağıdakı kollegiya,
müşavirə və seminarlar keçirilmişdir:
*
17 iyun 2010-cu il tarixdə "Maliyyələşdirmə
mexanizminin tətbiqi ilə bağlı ölkə başçısının
müvafiq Fərmanının icrası vəziyyəti, bununla
əlaqədar qüvvəyə minəcək yeni qaydalar, mövcud
problemlər, qarşıya çıxa biləcək risklər,
həmçinin bu problemlərin həlli və risklərin
aradan qaldırılması yolları barədə təkliflər"
mövzusunda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Təhsil üzrə komissiyanın sədri,
Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz
Mehdiyevin rəhbərliyi və təhsil, maliyyə və
iqtisadi inkişaf nazirlərinin, həmçinin ali
məktəb rəhbərlərinin iştirakı ilə geniş
müşavirə;
*
22 oktyabr 2010-cu il tarixdə Təhsil
Nazirliyində təhsil, maliyyə, iqtisadi inkişaf
nazirlərinin, Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət
Komissiyasının sədrinin, Respublika Nazirlər
Kabinetinin şöbə müdirinin, ali məktəb
rektorlarının iştirakı ilə "Ali təhsildə yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı
mövcud vəziyyət, təkliflər və qarşıda duran
vəzifələr" haqqında kollegiya iclası;
*
03 dekabr 2010-cu il tarixdə Təhsil Nazirliyində
Maliyyə Nazirliyinin məsul əməkdaşının iştirakı
ilə "Ali təhsil müəssisələrində yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi, qarşıya çıxan
problemlər, onların həlli yolları və təkliflər"
mövzusunda ali məktəblərin baş mühasiblərinin
seminar-müşavirəsi;
*
10 mart 2011-ci il tarixdə Təhsil Nazirliyində
təhsil, maliyyə nazirlərinin və ali məktəblərin
rektorlarının iştirakı ilə "Ali təhsildə yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı
mövcud vəziyyət, ilkin nəticələr və təkliflər"
mövzusunda müşavirə.
Qeyd olunan tədbirlərin mövzularından göründüyü
kimi, bu görüşlərdə ali təhsildə yeni
maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı
görülən işlər, əldə olunan ilkin nəticələr,
qarşıda duran vəzifələr və təkliflər geniş
müzakirə edilmişdir.
Yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə bağlı
əldə olunan ilkin nəticələr
Məlum olduğu kimi, 10 mart 2011-ci il tarixdə
keçirilmiş müşavirədə təhsil naziri cənab Misir
Mərdanov geniş təqdimatla çıxış etmiş, ali
təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi
ilə bağlı görülmüş işlər, əldə edilmiş ilkin
nəticələr barədə məlumat vermiş və mövcud
problemlərin aradan qaldırılması ilə bağlı bir
sıra təkliflər irəli sürmüşdür.
Qeyd olunan tədbirdə təhsil naziri cənab Misir
Mərdanov yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi
nəticəsində əldə edilmiş bir sıra ilkin müsbət
nəticələr barədə ətraflı məlumat vermişdir. Belə
ki, ali təhsildə yeni maliyyələşmə mexanizminin
tətbiqinə başlanılmasından qısa müddət keçməsinə
baxmayaraq, artıq bu istiqamətdə aşağıdakı bir
sıra ilkin müsbət nəticələrə nail olunmuşdur:
*
Mülkiyyət formasından və tabeçiliyindən asılı
olmayaraq bütün ali məktəblərin dövlət
sifarişi üzrə kadr hazırlığında iştirakı üçün
bərabər imkanlar yaradılmışdır. Belə ki,
bildiyiniz kimi, yeni maliyyələşmə mexanizminin
tətbiqinin əsas məqsədlərindən biri bütün ali
təhsil müəssisələri arasında dövlət maliyyəsini,
daha doğrusu, dövlət sifarişi əsasında təhsil
alacaq tələbə uğrunda mübarizəni, başqa sözlə,
yarışmanı təmin etməklə rəqabətin
yaradılmasıdır. Bununla əlaqədar olaraq yeni
qaydalara əsasən 2010-2011-ci tədris ilindən
başlayaraq dövlət təhsil müəssisələri ilə
yanaşı, özəl təhsil müəssisələri də dövlət
sifarişi üzrə kadr hazırlığının yerinə
yetirilməsində iştirak edirlər.
*
Abituriyentlərin, həmçinin dövlət sifarişi üzrə
qəbul olmuş tələbələrin seçim imkanları
artırılmışdır. Belə ki, yeni qaydalara əsasən
ali təhsil müəssisələrinə qəbul üzrə aparılan
müsabiqədə dövlət sifarişi ilə təhsil almaq
hüququnu qazanan abituriyentlər mülkiyyət
formasından asılı olmayaraq təhsil alacaqları
ali təhsil müəssisəsini artıq sərbəst şəkildə
seçirlər.
*
Dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının yerinə
yetirilməsi üçün ali məktəblərə vəsait ayrı-ayrı
xərc maddələri ilə deyil, bir xərc maddəsi ilə
ayrılmış və bu vəsaitlərin xərclənilməsində ali
məktəblərin səlahiyyətləri artırılmışdır. Belə
ki, 2010-2011-ci tədris ilindən başlayaraq
dövlət sifarişi üzrə ali məktəblərə dövlət
vəsaitinin ayrılması və xərclənilməsi
əvvəlkindən fərqli olaraq 40 xərc maddəsi ilə
deyil, bir xərc maddəsi ilə ayrılır.
*
Dövlət ali məktəblərinə əvvəlki illərdə dövlət
hesabına qəbul olmuş və II, III və IV kurslarda
bakalavriat və magistratura səviyyələrində
təhsil alan tələbələrin xərclərinin ödənilməsi
məqsədilə 2011-ci il üçün nəzərdə tutulan vəsait
4 xərc maddəsi üzrə ("Ştatda olan işçilərin
əməkhaqqı", "Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna
ayırmalar", "Sair xərclər" və "Bank xərcləri")
proqnozlaşdırılmışdır.
*
Maliyyə Nazirliyi ilə aparılmış danışıqların
nəticəsi olaraq 2010-2011-ci tədris ilində
dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının yerinə
yetirilməsi üçün 2010-cu ilin sentyabr-dekabr
ayları üzrə dövlət ali təhsil müəssisələrinə
ayrılmış vəsait Maliyyə Nazirliyinin müvafiq
əmrinə əsasən ilin sonunda dövlət büdcəsinə
silinməmiş və növbəti ilə keçirilmişdir.
*
Ali məktəblərin 2011-ci ilə büdcədənkənar
vəsaitlər üzrə icmal gəlir və xərclər
smetasında əməkhaqqı üzrə vəsaitin artırılması
nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi nəticəsində bir sıra ali
məktəblərdə (Azərbaycan Texnologiya
Universiteti, Mingəçevir Politexnik İnstitutu,
Lənkəran Dövlət Universiteti və s.) dövlət
sifarişi üzrə tələbə qəbulu gözləniləndən az
olmuş, ödənişli əsaslarla tələbə qəbulu isə
artmışdır. Bu da həmin ali məktəblərin
büdcədənkənar gəlirlərinin artmasına səbəb olmuş
və müəyyən xərclərin, əsasən əməkhaqqı
xərclərinin büdcədənkənar gəlirlər hesabına
ödənilməsinə zərurət yaratmışdır. Bu səbəbdən
Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdırılmaqla ali
məktəblərin 2011-ci ilə büdcədənkənar vəsaitlər
üzrə icmal gəlir və xərclər smetasında
əməkhaqqı maddəsi üzrə xərclərin artırılması
nəzərdə tutulmuşdur.
Eyni zamanda 2011-2012-ci tədris ilində ödənişli
əsaslarla tələbə qəbulunun nəticələrindən
asılı olaraq əməkhaqqı xərc maddəsi üzrə
büdcədənkənar xərclərin həcminin cari ildə
əlavə olaraq yenidən artırılması gözləniləndir.
*
Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdırılmaqla 2011-ci
ilə ali təhsil müəssisələrinin büdcədənkənar
vəsaitlər üzrə gəlir və xərclər smetası 6 xərc
maddəsi üzrə ("Ştatda olan işçilərin əməkhaqqı",
"Ştatdankənar işçilərin əməkhaqqı", "Əməyin
ödənişi ilə bağlı sair pul ödənişləri", "Dövlət
Sosial Müdafiə Fonduna ayırmalar", "Sair
xərclər" və "Bank xərcləri") təsdiq olunmuşdur.
Yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə
əlaqədar ali məktəblərə 2011-ci ildə büdcə
vəsaitlərinin müvafiq olaraq yuxarı kurslar üzrə
4 xərc maddəsi və dövlət sifarişi üzrə I
kurslar üçün isə 1 xərc maddəsi üzrə ayrılması
nəzərdə tutulduğundan ali məktəblərin
büdcədənkənar vəsaitlər üzrə gəlir və xərclər
smetasının da 40 xərc maddəsi deyil, 6 xərc
maddəsi üzrə proqnozlaşdırılması zəruri
olmuşdur.
*
2010-2011-ci tədris ilindən başlayaraq dövlət
ali məktəblərinə ödənişli əsaslarla qəbul olan
və təhsil haqlarından azad olunan məcburi
köçkün tələbələrin təhsil haqlarının dövlət
büdcəsinin vəsaiti hesabına ödənilməsi ilə
bağlı 22 oktyabr 2010-cu il tarixdə Təhsil
Nazirliyində keçirilən kollegiyada müzakirə
edilən təklifə Maliyyə Nazirliyi tərəfindən
müsbət yanaşılmış və bu məqsədlə Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin Sərəncamı və Nazirlər
Kabinetinin Qərarı layihələri hazırlanmışdır.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin "Dövlət ali və orta ixtisas
təhsili müəssisələrində ödənişli formada təhsil
alan məcburi köçkünlərin təhsil haqqını
ödəməkdən azad edilməsi barədə" 2003-cü il 04
avqust tarixli, 1308 nömrəli Sərəncamına əsasən
dövlət ali təhsil müəssisələrinə ödənişli
formada qəbul olan məcburi köçkünlər təhsil
haqqının ödənilməsindən azad edilmişdir. Ali
təhsil müəssisələrində yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ödənişli formada təhsil
alan məcburi köçkünlərin təhsil haqlarının
dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına ödənilməsinə
zərurət yaratmışdır.
Qeyd etməliyik ki, 2010-2011-ci tədris ilindən
başlayaraq dövlət ali məktəblərinə ödənişli
əsaslarla qəbul olan və təhsil haqlarından azad
olunan məcburi köçkün tələbələrin təhsil
haqlarının dövlət büdcəsinin vəsaitləri hesabına
ödənilməsi müvafiq olaraq ali məktəblərin
büdcədən əldə etdikləri vəsaitlərin, həmçinin
onların maliyyə imkanlarının artmasına səbəb
olacaq.
Hazırda dövlət ali məktəblərində xeyli sayda
təhsil haqlarından azad olunan məcburi köçkün
tələbə təhsil alır.
Yeni mexanizmin tətbiqi ilə bağlı ali
məktəblərin qarşısında duran vəzifələr
Qeyd etdiyimiz kimi, yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ali məktəblərdən
vəsaitlərin, mövcud resursların daha səmərəli və
rasional şəkildə istifadəsini tələb edir.
Məlum olduğu kimi, dövlət sifarişinin yerinə
yetirilməsində iştirak etmiş dövlət ali
məktəblərinin hazırda xərcləri əsasən aşağıdakı
3 istiqamət üzrə əldə edilən vəsaitlər hesabına
maliyyələşir:
- Dövlət ali məktəblərinə əvvəlki illərdə dövlət
hesabına qəbul olmuş və II, III və IV kurslar
üzrə bakalavriat və II kurs magistratura
səviyyələrində təhsil alan tələbələrin
xərclərinin ödənilməsi məqsədilə nəzərdə tutulan
vəsait;
- Dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının həyata
keçirilməsi üçün ayrılan vəsait;
- Ödənişli təhsildən əldə olunan büdcədənkənar
gəlirlər.
Bunu dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının
yerinə yetirilməsində iştirak etmiş bir neçə ali
məktəbin 2011-ci ilə proqnozlaşdırılan xərclərin
xərc istiqamətləri üzrə bölgüsündən aydın görmək
olar.
10 mart 2011-ci il tarixdə keçirilən müşavirədə
təhsil naziri cənab Misir Mərdanov əsasən
aşağıdakı məsələləri ali məktəb rektorlarının
nəzərinə çatdıraraq yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi ilə əlaqədar bu istiqamətdə
ciddi işlərin aparılmasının vacibliyini
vurğulamışdır:
*
Ali məktəblər tərəfindən mövcud resursların daha
rasional istifadəsi ilə bağlı təxirəsalınmaz
tədbirlər görülməlidir. Bu kimi tədbirlərə
paralel və artıq kafedraların, fakültələrin
bağlanılması, artıq ştatların ixtisar olunması,
lüzumsuz xərclərə yol verilməməsi, kommunal
xərclərə qənaət edilməsi və s. aiddir. Belə ki,
əvvəlki qaydada dövlət büdcəsindən bakalavriat
səviyyəsində II, III və IV kurslar, magistratura
səviyyəsində II kurslar üçün ayrılan
vəsaitlərin həcminə yalnız əməkhaqlarının,
təqaüd məbləğlərinin, kommunal xidmət haqlarının
və s. bu kimi digər xərclərin artımı ilə bağlı
yenidən baxıla bilər.
*
Cari ildən başlayaraq ali təhsil müəssisələrinə
bu məqsədlə ayrılan büdcə vəsaitlərinin,
həmçinin büdcədənkənar gəlirlərin, ilk növbədə,
müdafiə olunan xərclərə və prioritet
istiqamətlərə yönəldilməsi zəruridir. Belə ki,
2010-cu ilin yekunlarının ilkin təhlili göstərir
ki, dövlət sifarişi üzrə kadr hazırlığının
yerinə yetirilməsi ilə bağlı ayrılmış vəsait bir
sıra dövlət ali təhsil müəssisələri tərəfindən,
ilk növbədə, müdafiə olunmuş xərc
istiqamətlərinə (işçilərin əməkhaqqı, müavinət,
tələbələrə verilən təqaüdlər və istifadə olunmuş
kommunal xidmət haqlarının dəyəri üzrə
ödənişlərə) deyil, digər istiqamətlərə
(ezamiyyə, cari və əsaslı təmir xərclərinə,
inventar və avadanlıqların alınmasına) istifadə
olunmuşdur. Dövlət büdcəsindən məqsədli ayrılmış
maliyyə vəsaitinin bir sıra ali təhsil
müəssisələri tərəfindən düzgün idarə edilməməsi
2010-cu ilin sonunda əməkhaqqı və təqaüdlər üzrə
borcların yaranmasına səbəb olmuşdur.
Yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi ilə
əlaqədar qarşıya çıxan problemlərin aradan
qaldırılması ilə bağlı təkliflər
Əlbəttə ki, yeni maliyyələşmə mexanizminin
tətbiqi son nəticədə ali təhsildə keyfiyyətin
təmin olunmasına xidmət etməlidir. Bu
istiqamətdə ilkin nəticələr əldə edilsə də, bir
sıra problemlərin aradan qaldırılması ilə bağlı
müəyyən tədbirlərin görülməsi vacibdir. Bununla
əlaqədar Təhsil Nazirliyi cari ildə keçirilən
müşavirədə aşağıdakı təkliflərlə çıxış etmişdir:
1. Dövlət sifarişi üzrə hər bir təhsilalana
düşən xərclərin miqdarına yenidən baxılması və
bu məbləğlərin artırılması; Belə ki, dövlət
sifarişi üzrə kadr hazırlığının yerinə
yetirilməsi məqsədilə ayrılmış vəsait əksər ali
məktəblərdə yalnız əməkhaqqı və təqaüd
xərclərinin ödənilməsinə kifayət edir. Bu da
dövlət sifarişi üzrə keyfiyyətli kadr
hazırlığının təmin edilməsi üçün müvafiq
maddi-texniki bazanın yaradılmasına və
saxlanılmasına şərait yaratmır. Digər tərəfdən,
dövlət sifarişi üzrə hər bir təhsilalana düşən
xərclərin miqdarı təsdiq olunduqdan sonra, yəni
2010-cu ilin sentyabrında tələbələrə,
doktorantlara ödənilən təqaüdlərin məbləğləri,
eyni zamanda cari ildə su və kanalizasiya
xidmətləri ilə bağlı kommunal xərclərin dəyəri
artmışdır.
2. Oxşar və eynitipli ixtisaslar üzrə bir
təhsilalana düşən təhsil xərclərinin miqdarı
yenidən baxılaraq uyğunlaşdırılması; Bir sıra
oxşar və eynitipli ixtisaslar üzrə təsdiq
olunmuş bir təhsilalana düşən təhsil xərclərinin
miqdarı arasında kəskin fərqlər mövcuddur.
Məsələn, instrumental ifaçılıq üzrə bu məbləğ
7000 manat, xalq çalğı alətləri ifaçılığı üzrə
isə 1500 manat müəyyənləşdirilmişdir. Bəzi
hallarda isə bir təhsilalana düşən təhsil
xərclərinin miqdarı müəyyənləşdirilərkən bir
sıra ixtisasların spesifikası nəzərə
alınmamışdır. Məsələn, "Uçuş mühəndisliyi",
"Gəmiçilik və gəmilərin hərəkətinin idarə
edilməsi" və digər bütün texniki mühəndislik
ixtisasları üzrə bir təhsilalana düşən təhsil
xərclərinin miqdarı eyni məbləğdə
müəyyənləşdirilmişdir.
3. Dövlət sifarişi üzrə bir təhsilalana düşən
təhsil xərclərinin miqdarının vaxtaşırı
indeksasiyasının aparılması;
4. Dövlət əhəmiyyətli ixtisaslara dövlət
sifarişi ilə qəbulla bağlı müsabiqə ballarının
fərdi qaydada müəyyənləşdirilməsi;
5. Ali məktəblərin bəzi ixtisaslarına olan
inhisarçılığın aradan qaldırılması ilə bağlı
tədbirlərin görülməsi;
6. Dövlət sifarişi üzrə müsabiqə ballarının
ixtisas qrupları üzrə deyil, eyniyönümlü
ixtisaslar üzrə müəyyənləşdirilməsi (məsələn,
kənd təsərrüfatı, texnologiya, neft, aviasiya və
s.);
7. Ali məktəblərin ayrı-ayrı ixtisaslarına
ödənişli əsaslarla qəbul üzrə təhsil haqlarının
həmin ixtisasa dövlət sifarişi üzrə
müəyyənləşdirilmiş təhsil xərclərinin miqdarının
60%-indən az olmayaraq müəyyənləşdirilməsi;
8. Tələbə statusu qazanmış şəxslərə güzəştli
təhsil kreditlərinin verilməsi ilə bağlı müvafiq
Qanunun qəbul edilməsi;
9. Büdcədənkənar vəsaitlər üzrə gəlir və xərclər
smetalarının təsdiq edilməsi, il ərzində
büdcədənkənar vəsaitlər üzrə gəlir və xərclərin
dürüstləşdirilməsi prosedurlarının
sadələşdirilməsi, bu səlahiyyətlərin ali
məktəblərə və Təhsil Nazirliyinə verilməsi;
10. İlin sonunda büdcədənkənar vəsaitlər üzrə
gəlirlərin dövlət büdcəsinə silinməməsi və bu
vəsaitin növbəti ilə keçirilməsi;
11. Dövlət ali təhsil müəssisələrinə tələbə
qəbulunun planlaşdırılması və tələbələrin
yerləşdirilməsi zamanı dövlət sifarişi üzrə və
ödənişli əsaslarla təhsil alan tələbələrin sayı
arasında mütənasibliyin yaradılması qaydalarının
hazırlanması;
12. Özəl ali məktəblərin dövlət sifarişində
iştirakının stimullaşdırılması.
Göründüyü kimi, qeyd olunan təkliflərin həyata
keçirilməsi üçün mövcud normativ-hüquqi
sənədlərdə dəyişikliklərin edilməsi və bir sıra
yeni normativ sənədlərin hazırlanması
vacibdir.Bununla əlaqədar Maliyyə, İqtisadi
İnkişaf, Təhsil nazirliklərinin, Tələbə Qəbulu
üzrə Dövlət Komissiyasının məsul əməkdaşları və
digər aidiyyəti şəxslər daxil olmaqla 13
nəfərdən ibarət işçi qrupu yaradılmışdır və
hazırda işçi qrupu müvafiq təkliflər üzərində
çalışır.
Ümumiyyətlə, ali təhsildə yeni maliyyələşmə
mexanizminin tətbiqi nəticəsində daha ciddi
nəticələrə nail olmaq üçün dövlət ali təhsil
müəssisələrinin səlahiyyətlərinin artırılması
vacib amillərdən biridir. Məhz buna görə də
2011-ci ildən başlayaraq dövlət ali təhsil
müəssisələrinin büdcədən ayrılan vəsaitlərin
xərclənilməsi ilə bağlı səlahiyyətləri xeyli
artırılmışdır.
Eyni zamanda növbəti illərdə də dövlət ali
təhsil müəssisələrinin bu istiqamətdə
səlahiyyətlərinin artırılması nəzərdə tutulur.
Belə ki, cari ilin mart ayında Təhsil
Nazirliyində keçirilən müşavirədə Azərbaycan
Respublikasının maliyyə naziri cənab Samir
Şərifov öz çıxışında bildirmişdir ki, növbəti
ildən dövlət ali təhsil müəssisələrinə büdcə və
büdcədənkənar vəsaitlərin idarəedilməsində tam
sərbəstliyin verilməsi planlaşdırılır və bununla
əlaqədar müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi
nəzərdə tutulur.
Qeyd etməliyik ki, dövlət ali təhsil
müəssisələrinin səlahiyyətlərinin artırılması,
eyni zamanda onların bu istiqamətdə
məsuliyyətlərini də artırır. Belə ki, ali
məktəblər son nəticədə təhsildə keyfiyyətin
yüksəldilməsinə nail olmaq üçün öncə qeyd
etdiyimiz kimi mövcud resurslardan, həmçinin
əldə edilən maliyyə resurslarından daha
səmərəli, rasional şəkildə istifadəni təmin
etməlidirlər.Bu baxımdan ali təhsildə yeni
maliyyələşmə mexanizmi ilə əlaqədar tətbiq
olunan yeniliklər ali təhsil müəssisələrinin
qarşısında mühüm vəzifələr qoyur.
Şahrza ƏLİYEV,
Təhsil Nazirliyinin İqtisadiyyat şöbəsinin
müdiri,
iqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru |
