|
 Təhsil
sistemi
İsrail Qərbi Asiyada, Aralıq dənizinin şərq
sahillərində yerləşən parlamentli respublikadır.
Ərazisinin kiçik olmasına baxmayaraq, yüksək
iqtisadi inkişafa nail olub, müasir
texnologiyaya əsaslanan sənaye istehsalı ilə
tanınıb. Olduqca fərqli coğrafi xüsusiyyətlərinə
görə turizm sektorunda nəzərəçarpacaq uğurlar
qazanıb.
İsrail təhsil sistemində varislik prinsipinə
ciddi şəkildə əməl olunur. Ənənələrə sadiq
qalmaqla inkişaf etdirilən təhsil sistemi
uşaqları müxtəlif etnik, dini, mədəni və siyasi
mənsubiyyəti təmsil edən insanların birgə
yaşadığı demokratik, plüralist cəmiyyətin üzvü
kimi hazırlamaq məqsədlərinə xidmət edir. İsrail
təhsilinin ana xəttini vətənə sevgi, azadlıq və
tolerantlıq ideyaları təşkil edir. Ölkənin
davamlı inkişafı naminə elmi və texniki
bacarıqlara əsaslanan yüksək səviyyəli, əhatəli
biliklər vermək İsrail təhsil sistemini
xarakterizə edən başlıca xüsusiyyətlərdəndir.
Ötən əsrdə bütün dünyada yaşayan yəhudilərin
böyük əksəriyyətinin İsrailə gəlməsi ölkə
təhsilinin ehtiyaclarının ciddi şəkildə
artmasına səbəb oldu. Məktəb və müəllimlərə olan
tələbatın ödənilməsi ilə yanaşı, müxtəlif mədəni
mənsubiyyətləri olan uşaqların, gənclərin
təhsilə
inteqrasiyasını təmin etmək üçün xüsusi
vəsaitlər və metodlar hazırlandı. İmmiqrant
şagirdlərə əvvəl yaşadıqları ölkədə
öyrənmədikləri fənləri, o cümlədən ivrit dilini,
tarixini tədris etmək üçün müvafiq kurikulumlar,
dərs vəsaitləri hazırlandı və qısamüddətli
kurslar təşkil olundu. İmmiqrant uşaqlarla
işləmək üçün yerli müəllimlər ixtisasartırma,
əcnəbi müəllimlər isə yenidənhazırlanma
kurslarına cəlb edildi.
İsrailin Təhsil Nazirliyi təhsil standartlarının
gender bərabərliyi, müəllimlərin statusunun
yüksəldilməsi, kurikulumların hazırlanması, elm
və texnologiyanın inkişafı sahəsində beynəlxalq
və müasir pedaqoji təcrübənin tətbiqi
proseslərinə rəhbərlik edir. Nazirliyin əsas
strategiyası bütün uşaqlar üçün bərabər təhsil
imkanının yaradılması və ali təhsil alanların
sayının artırılmasından ibarətdir.
Məktəbəqədər təhsil
İsraildə uşaqların ictimai mühitə uyğunlaşması
və dil baxımından inkişafının möhkəm təməl
üzərində qurulması üçün təhsilə erkən
yaşlarından başlanılır. 2 yaşlı uşaqların
əksəriyyəti, 3-4 yaşlı uşaqların isə demək olar
ki, hamısı məktəbəqədər təhsilə cəlb olunub.
Əksər proqramlar gündəlik qayğı mərkəzləri,
bəziləri isə özəl əsaslı olmaqla yerli idarələr
tərəfindən maliyyələşir. Təhsil Nazirliyi
əhalinin qismən kasıb hissəsinin təhsil aldığı
məktəbəqədər müəssisələr üçün xüsusi vəsait
ayırır.
5 yaşlı uşaqlar üçün bağçalar pulsuz və
icbaridir. Onlar üçün nəzərdə tutulmuş kurikulum
dil və riyazi anlayışların tədrisi, idrak,
yaradıcılıq qabiliyyətinin və sosial
bacarıqların inkişafını ehtiva edir. Uşaqların
təhsil aləminə açılan yolunda daha möhkəm təməl
qoyulması üçün məktəbəqədər təhsil kurikulumu
Təhsil Nazirliyi tərəfindən idarə olunur və bu
sənədin icrasına nəzarət edilir.
İbtidai və orta təhsil
Ölkədə 6 yaşından 18 yaşına qədər uşaqlar üçün
təhsil pulsuz və icbaridir. Formal təhsil
ibtidai məktəblərdən (I-VI siniflər) başlanır,
keçid (VII-IX siniflər) və orta məktəblərdə
(X-XII siniflər) davam etdirilir. İbtidai
məktəbləri bitirən şagirdlərin təxminən 9 faizi
internat-məktəblərdə oxuyur.
İsrail cəmiyyətinin milli mənəvi dəyərlərə
üstünlük verməsi ölkənin təhsil sistemində də
əksini tapır. Ölkədə məktəblər 4 qrupa bölünür.
Birincisi, şagirdlərin əksəriyyətinin oxuduğu
dövlət məktəbləri. İkincisi, iudaizm dininə,
adət və ənənələrinə əsaslanan dövlət dini
məktəbləri. Üçüncüsü, ərəb və Druza (Suriya və
Livanda İslam dininə əsaslanan dini sekta)
tarixinin, dininin, və mədəniyyətinin tədris
olunduğu ərəbdilli məktəblər. Dördüncüsü,
müxtəlif dini və beynəlxalq təşkilatların
dəstəyi ilə fəaliyyət göstərən özəl məktəblər.
Son illərdə valideynlərin uşaqların təhsilinə
artan marağını nəzərə alaraq bir sıra yeni
məktəblər də yaradılıb.
Məktəbdə tədris olunan dərslərin əksəriyyəti
icbari akademik fənlərdən ibarətdir. Fənn
mövzusu bütün sistem daxilində vahid olduğu
halda, hər bir məktəbə Təhsil Nazirliyi
tərəfindən təklif edilmiş çoxsaylı dərs və
tədris
materiallarını müstəqil seçmək imkanı verilir.
Şagirdlərin vətənpərvərlik tərbiyəsinə xüsusi
diqqət yetirilir. Belə ki, məktəblilərə hər il
milli ideyalardan bəhs edən bir mövzu əhatəli
şəkildə tədris olunur. Bu sıraya demokratik
dəyərlər, ivrit dili, immiqrasiya, Yerusəlim,
sülh, sənaye və digər müvafiq mövzular daxildir.
Orta məktəblərin böyük əksəriyyətində təbiət və
humanitar elmlər üzrə akademik kurikulum
əsasında tədris aparılır. Bu pilləni bitirən
şagirdlərə ali məktəbə qəbul imtahanı (matrikul)
sertifikatı verilir. Bu sənədlə ali məktəblərə
daxil olmaq mümkündür. Bəzi orta məktəblərdə
ixtisaslaşdırılmış fənn kurikulumları tədris
olunur. Bu proqram üzrə orta təhsil alanlara da
ali məktəbə qəbul imtahanı (matrikul)
sertifikatı və ya peşə diplomu verilir.
Orta texnologiya məktəblərində texniklər və
mühəndislərin 3 səviyyə üzrə təlimi təşkil
edilir. Bu tədris ocaqlarında oxuyan şagirdlər
ya ali təhsilə hazırlanır, ya peşə diplomları
alır, ya da əməli bacarıqlara yiyələnirlər.
Hərbi hazırlıq məktəblərində isə İsrail Müdafiə
Qüvvələri tərəfindən tələb olunan spesifik
sahələr üzrə kadrlar və texniklər hazırlanır.
Qız və oğlanların ayrıca oxuması üçün nəzərdə
tutulmuş Yeşiva (yəhudi) orta məktəblərində dini
biliklər daha dərindən öyrədilir. Ümumtəhsil
məktəblərində isə müxtəlif peşə, o cümlədən
mühasibatlıq, mexanika, elektronika, mehmanxana
xidməti, qrafika sənəti və digər sahələr üzrə
fənlər də tədris olunur.
Orta məktəb yaşındakı şagirdlər həmçinin peşə
məktəblərində müxtəlif ixtisaslara yiyələnə
bilərlər. Sənaye, Peşə və Əmək Nazirliyi
tərəfindən təklif edilən peşə proqramları 3 və
ya 4 illikdir. Bu proqramlarda təhsilin ilk 2
ili nəzəri tədrisindən ibarətdir. Sonrakı 1-2
ildə isə həm nəzəri tədrisə, həm də seçilmiş
peşə üzrə istehsalat təcrübəsinə yer verilir.
Peşə məktəblərində bərbərlik, aşpazlıq, mexanika,
makinaçı və digər ixtisaslar üzrə kadrlar
hazırlanır.
Bundan başqa, İsraildə istedadlı, fiziki, əqli
və təlim qüsuru olan uşaqlar üçün xüsusi, eləcə
də fərdi proqramlar təklif olunur. Fiziki, əqli
və təlim qüsuru olan uşaqlar 3 yaşından 21
yaşına qədər pulsuz təhsillə təmin edilir.
Ali təhsil
Hələ İsrail dövlət kimi yaranmamışdan
əvvəl-1924-cü ildə İsrail Texnologiya İnstitutu
fəaliyyətə başlayıb. 1925-ci ildə təsis olunmuş
Yerusəlim Yəhudi Universiteti isə bütün
dünyadakı yəhudi alim və tələbələrini ölkəyə
cəlb etmək məqsədilə yaradılıb. 1948-ci ildə bu
ali məktəblərdə 1600 tələbə təhsil alırdı.
2009-2010-cu ilin statistik məlumatlarına görə,
ölkənin ali təhsil müəssisələrində 280000-dən
çox tələbə təhsil alıb. Onların 38 faizi
universitetlərin, 41 faizi kolleclərin, 21 faizi
isə Açıq Universitet vasitəsilə müxtəlif
kurslarda iştirak edən tələbələrin payına düşür.
Təhsil prosesinin qurulması və idarəetmə
baxımından tam müstəqilliyə malik olan İsrailin
ali təhsil müəssisələri müvafiq meyarlara cavab
verən bütün abituriyentlərə oxumaq imkanı verir.
Yeni immiqrantlar və münasib kvalifikasiyalara
malik olmayan tələbələr isə xüsusi hazırlıq
proqramında oxuduqdan sonra ali təhsil
müəssisələrinə qəbul ola bilərlər.
Bütün ali təhsil müəssisələri Ali Təhsil
Şurasına tabedir. Ali Təhsil Şurasına təhsil
naziri rəhbərlik edir. Şuranın üzvləri sırasında
akademiklər, icma nümayəndələri və bir tələbə
təmsil olunur. Şura akkreditasiya məsələlərinə
baxır, akademik dərəcələrin verilməsini təsdiq
edir, hökumətə ali təhsilin, elmi tədqiqatın
inkişafı və maliyyələşməsinə dair məsləhətlər
verir.
Ali Təhsil Şurasının Planlaşdırma və Qrantlar
üzrə Komitəsi maliyyə, o cümlədən büdcə təklifl ərinin
verilməsi məsələlərini yerinə yetirir, hökumət
və ali təhsil müəssisələri arasındakı
əməkdaşlığı təmin edir. Ali təhsil
müəssisələrinin büdcəsinin 70 faizi dövlət
vəsaitləri, 20 faizi təhsil haqları hesabına
formalaşır. Ali məktəblərin maliyyələşməsində
özəl mənbələrdən gələn vəsaitlər cəmi 10 faiz
təşkil edir.
İsraildə tələbələrin əksəriyyəti 21 yaşında ali
təhsil almağa başlayır. Bu, kişilər üçün 1 illik,
qadınlar üçün 2 illik hərbi xidmət müddətinin
müəyyənləşdirilməsindən irəli gəlir. Hazırda
İsraildə 20-24 yaşlı əhalinin yarıdan çoxu ali
təhsil müəssisələrində təhsil alır.
Yaşlıların təhsili
Təhsil Nazirliyi, eləcə də dövlət və özəl
müəssisələr tərəfindən maliyyələşən bir sıra
kurslar vasitəsilə yaşlıların təhsilinə geniş
imkanlar yaradılır. Böyük şəhərlərdə və bir çox
rayonlarda yaşlıların müxtəlif sahələr üzrə peşə
təhsili, təlimi və yenidən hazırlanmasını Təhsil
Nazirliyi ilə Sənaye, Peşə və Əmək Nazirliyi
birgə həyata keçirirlər.
Yaşlılar arasında təhsil və mədəni fərqliliyin
azaldılması üçün müxtəlif təhsil formalarından
istifadə edilir. Xüsusi hazırlanmış metoddan
istifadə etməklə ivrit dilinin müxtəlif
səviyyələrdə tədrisi immiqrantların, yaşlıların
İsrail həyatına inteqrasiya olunmasını
sürətləndirir. 
Tədqiqat və inkişaf
İsrail tədqiqat və elmi inkişafa ən çox maliyyə
vəsaiti yatıran ölkələr sırasındadır. Təsadüfi
deyil ki, ötən illər ərzində bir çox İsrail
alimləri Nobel mükafatına layiq görülüblər.
2009-cu ildə Ueizmən Elmlər İnstitutunun
əməkdaşı Ada Yonat kimya sahəsində əldə etdiyi
nailiyyətlərə görə Nobel mükafatçıları sırasına
daxil olub.
İsraildə tədqiqat və elmi inkişaf əsasən 7
universitetdə, dövlət tədqiqat institutlarında,
tibbi mərkəzlərdə, yüzlərlə mülki və hərbi
müəssisələrdə həyata keçirilir.
Hökumət və dövlət qurumları tədqiqat və elmi
inkişaf üçün lazım olan vəsaitin yarıdan çox
hissəsini verir. Bu vəsaitlərin böyük hissəsi
iqtisadi inkişafa, əsasən də sənaye və kənd
təsərrüfatı sektoruna ayrılır. Müxtəlif səhiyyə
və sosial rifah sahələrinə aid tədqiqat işlərinə
də kifayət qədər vəsait sərf olunur.
Elmi tədqiqatların böyük əksəriyyəti
universitetlərdə həyata keçirilir. İsrail
universitetləri hər il çoxsaylı patent əldə
edirlər. Bu, universitetlər ilə sənaye sahələri
arasındakı praktik əlaqənin yüksək səviyyədə
olmasından irəli gəlir.
Hüquqi baxımdan müstəqil qurum olan İsrail Elm
Fondu rəqabətli tədqiqatın əsas maliyyə
mənbəyidir. İsrail Elm Fondu minlərlə fərdi
tədqiqatçıları, xüsusi proqramları
maliyyələşdirir.
Təhsilin idarə olunması
Təhsil Nazirliyi, əsasən məktəb kurikulumunun
hazırlanması, təhsil standartlarının tətbiqi,
müəllimlərin fəaliyyətinə nəzarət edilməsi,
məktəb binalarının tikilməsi məsələlərinə
nəzarət edir. Yerli təhsil idarələri isə
məktəblərə texniki xidmətin göstərilməsi ilə
yanaşı, təchizat və avadanlıqların alınmasına
cavabdehlik daşıyır.
Məktəbəqədər və ibtidai təhsil pilləsində
işləyən pedaqoji heyət nazirlik, yuxarı sinif
müəllimləri isə yerli təhsil idarələri
tərəfindən işə qəbul edilir. Təhsilin 80 faizi
hökumət və yerli təhsil idarələri, digər hissəsi
isə kənar mənbələr hesabına maliyyələşir.
İsraildə Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsis
edilmiş xüsusi telekanal - Təhsil Televiziyası
fəaliyyət göstərir. Bu telekanalda xüsusi tədris
və elmi proqramlar, geniş ictimaiyyət üçün
təhsilə həsr olunmuş verilişlər yayımlanır.
Bundan əlavə, Təhsil Televiziyası yeni tədris
metodlarının hazırlanması istiqamətində
universitet müəllimləri ilə əməkdaşlıq edir.
Fasiləsiz təlim xidmətlərinin göstərilməsinə
sadiq qalan Təhsil Televiziyasında bütün yaş
qruplarını təmsil edən izləyicilərin maraqları
nəzərə alınır. Belə ki, məktəbəqədər təhsil üzrə
inkişafetdirici proqramlara, gənclər üçün
əyləncəli proqramlara və yaşlılar üçün təhsil
kurslarına geniş yer verilir.
Hazırladılar:
Bəşarət MƏMMƏDOV,
Ramil HÜSEYNOV
Yazının hazırlanmasında İsrailin rəsmi dövlət
saytlarının materiallarından istifadə olunub. |
