|
Müstəqil Azərbaycanda son illər təhsil sahəsində
geniş islahatlar aparılır. Bu islahatlar
Azərbaycanın təhsil sistemini, o cümlədən
təhsilin səviyyəsini daha da təkmilləşdirir,
dünya standartlarına uyğunlaşdırır.
Heydər ƏLİYEV
 Müstəqil
Azərbaycanın ümumi təhsil sistemində 1999-cu
ildən başlanan və bu günümüzə qədər uğurla davam
etdirilən islahatlar pedaqoji prosesin
təşkilinə, məktəblərin idarə olunmasına,
müəllimlərin fəaliyyətinə yeni ruh, yeni ab-hava
gətirmişdir. Xüsusilə, ümumi təhsilin məzmununun
qabaqcıl dünya təcrübəsi nəzərə alınmaqla müasir
ideyalar zəminində müəyyənləşdirilməsi, məzmunun
təlim nəticələrini əks etdirən dövlət
standartları əsasında qurulması, eləcə də şagird
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə təkmil
sistemin yaradılması məktəblərimizdə təhsilin
keyfiyyətinin yüksəlməsinə, müəllimlərin vəzifə
funksiyalarına yaradıcı münasibət bəsləmələrinə,
demokratik təlim-tərbiyə şəraitinin
formalaşmasına ciddi təkan vermişdir. Cəsarətlə
demək olar ki, hazırda ibtidai siniflərdə
ardıcıl tətbiq edilən fənn kurikulumları və yeni
dərslik komplektləri, habelə V-XI siniflər üçün
artıq təsdiq olunmuş fənn kurikulumları davamlı
surətdə həyata keçirilən islahatların ən uğurlu
nəticələridir.
Əlbəttə, əldə olunmuş bu uğurlar gərgin əmək və
zəhmət sayəsində, ən əsası isə Azərbaycan
dövlətinin müntəzəm diqqət və qayğısı, Təhsil
Nazirliyinin təşkilatçılığı və məqsədyönlü
fəaliyyəti nəticəsində qazanılmışdır. Heç
şübhəsiz, məzmun islahatları yalnız müvafiq
sənədlərin hazırlanması ilə məhdudlaşmır. Bu,
işin bir tərəfidir. Digər vacib məsələlər, o
cümlədən müəllimlərin yeni məzmunun tətbiqinə
hazırlanması, müasir kurikulumlar əsasında
dərsliklərin nəşri, mütərəqqi təhsil
texnologiyalarının prosesə gətirilməsi,
əlverişli təlim şəraitinin yaradılması ilə
bağlı məsələlər də var idi ki, Təhsil Nazirliyi
bunların həlli istiqamətində vaxtında təsirli
tədbirlər görə bilmişdir.
Mən Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi kimi
yuxarı siniflərdə dərs desəm də, islahatyönümlü
proseslər başlanandan bəri baş verən
dəyişiklikləri diqqətlə izləyirəm. Yaxşı
xatırlayıram ki, ilk vaxtlar islahatların
mahiyyətindən irəli gələn yeniliklər, innovativ
ideyalar heç də birmənalı qarşılanmırdı, ciddi
mübahisələr, fikir ayrılıqları doğururdu. Bütün
bunlar, əlbəttə, təbii xarakter daşıyırdı, çünki
elə bir yenilik yoxdur ki, gündəmə gələn andan
hamı tərəfindən qəbul edilsin. Vaxtilə hələ
90-cı illərin ortalarında təhsilin
humanistləşdirilməsi ideyasından qaynaqlanan
məsələlər müzakirə olunarkən "müəllim-şagird"
münasibətlərinin "subyekt-subyekt" əməkdaşlığı
əsasında qurulması fikrinə də etiraz edənlər çox
idi. Belələri düşünürdü: necə ola bilər ki,
sinifdə müəllimlə şagird bərabər hüquqlara malik
olsun. Lakin zaman hər şeyi yerbəyer edir. Bu
gün təhsildə "subyekt-subyekt" münasibətləri
artıq hamı tərəfindən qəbul olunur, eləcə də
innovasiyalara əsaslanan islahatlara da əvvəlki
baxışlardan, demək olar ki, əsər-əlamət
qalmamışdır.
 Ötən
müddət ərzində baş verən dəyişikliklər göz
önündədir, neçə ildir ki, biz bunun canlı
şahidləriyik. Müasir fənn kurikulumlarının
ibtidai siniflərdə tətbiqinə başlanandan sonra
nələr müşahidə olunmaqdadır? Fikrimcə, ilk
növbədə, bu siniflərdə öyrətmə və öyrənmə
prosesinə münasibət dəyişmişdir. Şagirdlərin
fəallığı güclənmiş, müstəqilliklərinə geniş
imkanlar açılmışdır. Onlar düşünməyə,
axtarışlara, sərbəst mülahizə yürütməyə,
əməkdaşlıq etməyə, eləcə də müstəqil şəkildə
problem həll etməyə daha çox sövq olunurlar.
Eyni zamanda müəllimlərin çevikliyi, hər bir
dərsə yaradıcı münasibəti də xeyli artmış,
məzmuna görə optimal forma, üsul və metod
axtarışları ön plana çəkilmişdir.
Əslində, başqa cür də ola bilməzdi. Dərindən
diqqət yetirdikdə istər şagirdlərdə, istərsə də
müəllimlərdə müşahidə edilən yeni keyfiyyətlərin
məhz təlim nəticələrinin, məzmun standartlarının
mahiyyətindən irəli gəldiyi açıq-aydın müşahidə
olunmaqdadır. Fənn proqramlarında
(kurikulumlarda) məzmun elə müəyyənləşdirilib
ki, sinifdə səmərəli təhsil əməkdaşlığı, fəallıq
və çeviklik olmadan, şagirdlər üçün maraqlı dərs
formalarından, üsullardan, interaktiv metod və
vasitələrdən yerli-yerində istifadə etmədən
qarşıya qoyulan məqsədləri reallaşdırmaq mümkün
deyildir.
İbtidai təhsil üzrə fənn kurikulumlarının
hazırda uğurla tətbiq edilməsi ümumi orta və tam
orta təhsil səviyyələrində də bu prosesin
məqsədyönlü şəkildə davam etdiriləcəyinə
etibarlı zəmin yaradır. Bütün fənlərdən, eləcə
də tədris etdiyim Azərbaycan dili və ədəbiyyat
fənlərindən təlim nəticələri sinifdən-sinfə
varislik prinsipi əsasında inkişafyönümlülük
gözlənilməklə müəyyən olunmuşdur, onların
arasında məntiqi bağlılıq vardır.
Mən Azərbaycan dili (ana dili) və ədəbiyyat fənn
kurikulumlarını ətraflı öyrənməyə çalışmışam və
onları ənənəvi tədris proqramları ilə müqayisə
etmişəm. Gəldiyim nəticə belədir ki, həqiqətən
də, fənlərin təlim nəticələrinə əsaslanan
standartlar üzərində qurulması məqsəd
aydınlığına, konkretliyə səbəb olmuş, fənlərin
qarşısında duran vəzifələrə münasibəti
dəyişdirmişdir. Məsələn, Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 103 nömrəli 3 iyun 2010-cu
il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş "Ümumi
təhsil pilləsinin dövlət standartı və
proqramları (kurikulumları)" sənədində həm ümumi
orta, həm də tam orta təhsil səviyyələri üzrə
"Ədəbiyyat" fənnindən yekun təlim nəticələrində
şagirdlərin şərhetmə, izahetmə, təhliletmə,
müqayisə, ümumiləşdirmə və araşdırma aparmaq,
əməkdaşlıq etmək, rəy və mülahizə bildirmək,
dəyərləndirmək bacarıqlarının, nitq
mədəniyyətinin formalaşdırılması ön plana
çəkilmişdir. Fənnin məqsədləri sırasında sözə,
söz sənətinə həssas münasibət yaradılması,
obrazlı təfəkkürün təşəkkülü də mühüm yer tutur.
Buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, fənnin
tədrisində başlıca məqsəd ədəbiyyat tarixini,
yazıçıların həyat və yaradıcılığını, ayrı-ayrı
ədəbi-bədii nümunələri öyrətmək deyil, bunlardan
vasitə kimi istifadə edərək şagirdlərin
dünyagörüşünün genişlənməsinə, mənəvi
aləmlərinin zənginləşməsinə, ən əsası isə
yuxarıda göstərilən həyati bacarıqların
formalaşmasına nail olmaqdan ibarətdir. Bu
yaxınlarda təsdiq edilmiş ədəbiyyat fənni
kurikulumunda çox dəqiq ifadə olunmuşdur ki,
"Ədəbiyyat həyatı ümumiləşdirilmiş şəkildə,
obrazlar vasitəsilə əks etdirən söz sənəti kimi
şagirdlərin müstəqil həyata hazırlanmasında,
həyati əhəmiyyət kəsb edən bacarıqlara
yiyələnməsində mühüm rol oynayır. Bədii
ədəbiyyatın "insanşünaslıq", "həyat dərsliyi"
adlandırılması bu fənnin hər bir şagird-oxucu
üçün özünü, insanı dərk etmək vasitəsi kimi
əhəmiyyətini ifadə edir".
Ədəbiyyat fənni kurikulumunda diqqətçəkən
məqamlardan biri də şagirdlərdə mütaliə
vərdişlərinin yaradılmasının ümdə vəzifələrdən
biri hesab olunmasıdır. Sirr deyil ki, son
dövrlərdə uşaqlarda bədii əsər oxumağa meyil
əvvəlki vaxtlara nisbətən bir qədər azalmışdır.
Müxtəlif əyləncələrin, şou proqramların,
İnternetdən istifadə imkanlarının artması da
buna az təsir göstərmir. Lakin bütün bunların
hamısı birlikdə bir məzmunlu bədii əsərin uşağa
təlqin etdiyi mənəvi dəyəri heç də əvəz edə
bilməz. Bu mənada fənn kurikulumunun 3 məzmun
xəttindən birincisinin "Ədəbiyyat və həyat
həqiqətləri" adlandırılması təsadüfi xarakter
daşımır. Ədəbiyyat həyatın güzgüsü olmaqla
bərabər, həm də ibrət dərsləri, tərbiyə
məktəbidir. Yüzlərlə fakt mövcuddur ki, insanlar
bu və ya digər bir bədii əsərin təsir gücü ilə
həyat yolunu dəyişmiş, naqis əməllərdən
uzaqlaşmış, hətta qəhrəmanlıq səviyyəsinə
yüksəlmişlər.
Digər məzmun xətlərinin ayrı-ayrılıqda "Şifahi
nitq" və "Yazılı nitq" başlıqları ilə
müəyyənləşdirilməsi də məqsədəuyğun hesab
edilməlidir.
Məlumdur ki, insanın bütöv şəxsiyyət kimi
formalaşmasını büruzə verən vacib
keyfiyyətlərdən biri də onun aydın, ifadəli və
təsirli, məntiqli şifahi nitqə, savadlı yazı
bacarığına, bir sözlə, nitq mədəniyyətinə malik
olmasıdır. Bu keyfiyyətlər peşəsindən,
ixtisasından, cəmiyyətdəki mövqeyindən asılı
olmayaraq, hamıda formalaşmalıdır. Bünövrə isə,
təbii ki, uşaq bağçasından başlamaqla, əsasən,
məktəblərdə yaradılır və sinifdən-sinfə inkişaf
etdirilir. Yeri gəlmişkən, bir müsbət cəhəti də
vurğulamaq istərdim ki, şagirdlərdə nitq
mədəniyyətinin formalaşdırılması digər fənn
kurikulumlarında da nəzərə alınmışdır. Bu
kurikulumların hamısı şagirdlərdə zəruri nitq
bacarıqlarının, o cümlədən təqdimetmə, izahetmə,
şərhetmə bacarıqlarının inkişafı üçün əlverişli
zəmin yaradır.
İbtidai təhsil səviyyəsindən sonra yuxarı
siniflərdə fənn kurikulumlarının tətbiqinə
2012-2013-cü dərs ilindən V sinifdən etibarən
başlanacaqdır. Heç şübhəsiz, Təhsil Nazirliyi
ümumi orta və tam orta təhsil səviyyələrində
çalışan müəllimlərin kurikulumlarla iş üzrə
bacarıqlarının artırılması və təkmilləşdirilməsi
sahəsində müvafiq tədbirlər həyata keçirəcək,
öyrədici kurslar və treninqlər təşkil
olunacaqdır. Hesab edirəm ki, öyrədici tədbirlər
indidən başlanmalı və intensiv şəkildə davam
etdirilməlidir. 2012-2013-cü dərs ili ərəfəsində
isə yekun treninqlər keçirilməlidir. Çünki
qarşıdan gələn dərs ili ərzində öyrədici
xarakterli təşkilati işlər görülməzsə, yalnız
bir dəfə keçirilən 10 günlük kursla bu mühüm
vəzifənin öhdəsindən gəlmək elə də asan olmaz.
Müasir kurikulumlar bilavasitə təhsilin
keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, ölkə üçün
rəqabətə davamlı, mənəvi cəhətdən yetkin
vətəndaşların formalaşdırılmasına xidmət edir.
Bu nəcib məqsədin uğurla reallaşdırılması,
ölkəmizdə ümumi təhsilin səmərəli təşkili
istiqamətində məqsədyönlü tədbirlərin həyata
keçirilməsi, ilk növbədə, müasir tələblərə
cavab verən təhsil infrastrukturun yaradılması
dövlətimizin başçısı, möhtərəm Prezidentimiz
İlham Əliyevin daim diqqət mərkəzindədir. Bu
diqqət və qayğı müqabilində təhsilimizin
inkişafı üçün əzmlə çalışmaq, nailiyyətlərin
getdikcə artırılması naminə hər cür fədakarlığa
hazır olmaq bu gün bütün təhsil işçilərinin həm
vəzifə, həm də vətəndaşlıq borcudur.
Tərlan BAYRAMOVA,
Bakı şəhəri 193 nömrəli tam orta məktəbin
Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi |
|
