|
 Doğma
yurda ata-baba irsindən gələn bağlılıq onu
kənddən ayıra bilməmişdir. Keçmiş SSRİ məkanında
öz şəxsi təşəbbüsü ilə "dostluq klubu" və "dostluq
kitabxanası" yaradan, ən məşhur və görkəmli elm
və mədəniyyət xadimləri, hərbçilər, generallar,
admirallar, marşallar, Sovet İttifaqı və
Sosialist Əməyi qəhrəmanları, partizanlarla,
müxtəlif ölkələrin məktəbliləri və müəllimləri
ilə sıx ünsiyyətdə olub, 50 ildən çox doğma
Azərbaycanı tanıtmaqda onun əməyi misilsizdir.
Haqqında söhbət açmaq istədiyim, yaşı bu
günlərdə 75-ə çatan əməkdar müəllim, keçmiş
SSRİ-nin maarif əlaçısı, respublika maarif
əlaçısı, üst-üstə 30-dan çox mötəbər təşkilatdan
fəxri fərmanlar, diplomlar alan, yazıçılar və
jurnalistlər birliklərinin üzvü, "Qız qalası", "Cəsarətli
jurnalist", "Vicdanlı qələm", "Müqəddəs qələm"
media mükafatları laureatı, pedaqoq Sadıq
Xanəliyev 55 illik əmək fəaliyyətini Ordubadın
ucqar Bist kəndində cilalamışdır.
Təkcə onu demək kifayətdir ki, onun şəxsi
kitabxanasında Nobel mükafatı laureatlarından
tutmuş dövlət mükafatı, xalq yazıçı və
şairlərinədək Avropa və Asiyanın 4 minədək
görkəmli şəxsinin avtoqrafla Sadıq Xanəliyevə
hədiyyə etdiyi kitablardan yaratdığı muzey
kitabxananın heç yerdə analoqu yoxdur.
Sadıq Xanəliyev 1953-cü ildə Bist kənd y
eddiillik məktəbini "əla" qiymətlərlə bitirsə də,
o dövrdə texnikuma imtahansız qəbul imtiyazını
əlindən aldıqlarından 6 fəndən imtahan verərək
Naxçıvan Kənd Təsərrüfatı Texnikumuna qəbul olur.
1960-cı ildə ordu sıralarındakı xidmətini və
texnikumu bitirib doğma kəndə aqronom kimi
qayıdır. Kolxozda aqronom işləməklə bərabər,
kənd məktəbində də əmək təlimindən dərs deyir.
Elmə, biliyə tükənməz həvəsi onu Bakı Dövlət
Universitetinin filologiya fakültəsinə gətirir.
1970-ci ildə universiteti bitirərkən diplom
işini böyük ədib, görkəmli ziyalı, M.V.Lomonosov
adına Moskva Dövlət Universitetinin Şərq
xalqları ədəbiyyatı kafedrasının müdiri,
professor Əziz Şərifin elmi pedaqoji
fəaliyyətinin 60 illik şərəfli yolunun tədqiqinə
həsr edir. Dörd ay Moskvada Əziz Şərif
yaradıcılığının incəliklərini rus mənbələrindən
tədqiq və təhlil edir. Universitetdə diplom
işinin müdafiəsində professor Abbas Zamanov
zarafatla təklif edir: "Məncə, yubanmağın vaxtı
deyil. Sadıq dissertant, yaxud aspirant olmasa
da, ona elmlər namizədi elmi dərəcəsi
verilməlidir. Çünki 150 səhifəlik bu fundamental
iş hətta doktorluğa layiqdir".
 Sadıq
müəllim kənd orta məktəbində pedaqoji
fəaliyyətini davam etdirir. 100-dən çox şagirdi
(qonşu kəndlərdən gələnlər də) ali, 250-dən çoxu
orta ixtisas təhsilinə yiyələnməkdə digər
müəllimlərlə yanaşı Sadıq Xanəliyevin də
haqq-sayını unutmur.
1951-ci ildən bu günədək mətbuatda qələm çalan,
"Yada sal məni", "Xatirə", "Dahilər yetirən
müəllim", "Ömrün zirvəsi", "Unuda bilməyəcəyəm"
kitablarının müəllifi olan dilçi, ədəbiyyatçı,
həm də publisist yazıları, elegiya və esseləri
ilə keçmiş İttifaqda yaxşı tanınan, rayon
qəzetindən tutmuş "Oqonyok", "Elm və həyat"
jurnallarında şeirləri rus və ukrayna dillərinə
tərcümə edilən, şeirlərinə bəstəkarların mahnı
bəstələdiyi Sadıq müəllim bütün uğurlarını
kənddən ayrılmadan doğma məktəbdə və ata-baba
ocağında qazanmışdır.
Sadıq müəllimin kənd məktəbi şagirdlərinin hərbi
vətənpərvərlik, Vətənə, yurda sadiqlik tərbiyəsi
sahəsində apardığı iş SSRİ və Azərbaycan
Respublikası Veteranlar Şurası tərəfindən dərin
rəğbətlə qarşılanmışdır. Moskvada Böyük Teatrın
qabağındakı meydanda bistli məktəbliləri İkinci
cahan müharibəsinin qanlı döyüşləri gedən
yerlərə aparan "İkarus" avtobuslarının baş
tərəfinə yazılardı: - Bist-Volqoqrad, Bist-Brest,
Bist-Oryol, Bist-Kursk, Bist-Kiyev və hətta uzun
illər ərzində ucsuz-bucaqsız ölkələrdən Sadıq
müəllimin ünvanına özbək, rus, tacik, ukrayna,
moldav, tatar, başqırd dillərində gələn
saysız-hesabsız məktubların ünvanında yazılırdı:
- Naxçıvan Muxtar Respublikası, Bist şəhəri.
Sadıq müəllim doğma yurdu, kəndini cahana şəhər
kimi tanıtmışdı. Onlarca görkəmli şəxs Bistə -
Sadıq müəllimin rayon kitabxanasına, onun
vətənpərvərliyi tətbiq etdiyi məktəbə şəxsən
qonaq gəlmişdir. Bir dəfə 40-dək ukraynalı
müəllim və şagird Sadıq müəllimin 15 gündən çox
qonağı olmuşdur. Nobel mükafatı laureatı,
Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Mixail Şoloxov,
Aleksandr Meresyev, Rəsul Həmzətov, Maksim Tank,
Sergey Smirnov, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rüstəm,
Rəsul Rza, Konstantin Simenov, Oleq Qonçar, Ziya
Bünyadov, Bəxtiyar Vahabzadə, Oljas Süleymenov,
Çingiz Aytmatov, Rəfael Mustafin, Yeqor İsayev,
Mixail Stelmaks, Oleq Şestinski, Valentin
Ostovski, Məmməd Araz, Nəriman Həsənzadə, Sergey
Baruzdin, Nəbi Xəzri, Petrus Brovka, Mirzə
Tursunzadə, Aleksandr Tvardovski, Əziz Şərif
kimi görkəmli yazıçı və şairlər, alimlər, məşhur
qəhrəmanlar, o dövrün müttəfiq respublikaları
yazıçılar ittifaqlarının (Rusiya, Ukrayna,
Moldova, Belarus, Gürcüstan, Qazaxıstan,
Baltikyanı ölkələr, Qırğızıstan, Türkmənistan,
Özbəkistan) katibləri öz əsərlərini, dostluq
məktublarını Sadıq müəllimin kitabxanasına
göndərər, çoxları şəxsən Bistə gələrdilər.
Sadıq müəllimin həyətində SSRİ Yazıçılar
İttifaqının birinci katibi Oleq Şestinskinin öz
əli ilə əkdiyi qələmə ağacları 40 ildə boy verib,
Bistin ən uca ağaclarını üstələyib.
Sadıq müəllim bu əlaqələri yaradarkən Azərbaycan
ədəbi mühitini yaymağı qarşısına əsas məqsəd
qoyurdu. Onun öz şəxsi vəsaiti ilə 1000-dən çox
kitab (istər Azərbaycan, istər başqa dillərə
tərcümə olunaraq) Sadıq müəllim tərəfindən
respublikamızın bayrağı, gerbi, himni olan
atributlarla birlikdə həmin şəxslərə, məktəblərə,
kitabxanalara hədiyyə edilirdi.
Bir dəfə Kiyevdə Novruz bayramı günü bistli
məktəblilərinin üzündən sevinc yağdığını görən
SSRİ xalq artisti, məşhur müğənni Sofiya Rotaru
Sadıq müəllimin ucqar Bistdən qəhrəman Kiyev
şəhərinə avtobusla məktəbli gətirdiyini biləndə
konsert salonuna bilet satışını dayandırıb, açıq
havada, Novruz tonqalı ətrafında pulsuz olaraq
bistli məktəblilərin şərəfinə üç saat konsert
vermiş, minlərlə kiyevli tamaşaçı bu dostluğa
heyran qalaraq meydana gəlmişlər. Elə tonqal
ətrafında məşhur partizan, Sovet İttifaqı
Qəhrəmanı Karaçuk bistli şagirdlərlə rəqs
etmişdir.
SSRİ Əmək və Müharibə Veteranları Şurasının
sədri marşal Batov hərbi-vətənpərvərliyin
təbliğinə görə Sadıq müəllimə fəxri fərman və
kitabxanasına qiymətli kitablar hədiyyə etmişdir.
Fransa partizan hərəkatının qəhrəmanı, 273 alman
təyyarəsini səma döyüşündə şəxsən məhv etmiş
Normandiya-Neman polkunun komandiri, Sovet
İttifaqı Qəhrəmanı, fransız general Piyer Puyat
Sadıq Xanəliyevin faşizmə və müharibəyə nifrət
təbliğindəki fəaliyyətinə görə özünün idarə
etdiyi qırıcı təyyarənin və Parisin məşhur Eyfel
qülləsinin maketlərini Sadıq müəllimin muzey
kitabxanasına bağışlamışdır.
İkinci cahan müharibəsində azəri övladlarının
misilsiz qəhrəmanlığının işıqlandırılmasında
Sadıq müəllimin axtarışlarının böyük rolu
olmuşdur. Elə tivili leytenant Məmmədhüseyn
Kərimovun (hazırda Tivi orta məktəbi öz
qəhrəman övladının adını daşıyır), cəsur
partizan, hazırda Culfa rayonunun Əlincə
kəndində yaşayan yaşı 90-a çatmış, əsirlikdən
qaçıb qəhrəman Mehdi Hüseynzadənin silah yoldaşı
olmuş Məmməd Məmmədovun və digərlərinin
qəhrəmanlıq salnamələri məhz Sadıq Xanəliyevin
fransalı, italiyalı, ukraynalı məşhur
partizanlarla, öz eloğlumuz, Fransa partizan
hərəkatının görkəmli nümayəndəsi, "Kordiliyer"
medalı ilə təltif olunan, prezident Şarl De
Qolun həyatına sui-qəsdin qarşısını alıb onu
xilas edən, övladı Şuşa döyüşlərində həlak olan
Əhmədiyyə Cəbrayılovla sıx əlaqələri,
məktublaşmaları, mətbuatda işıqlandırılaraq
Vətən övladlarının hünəri ortaya çıxarılmışdır.
Sadıq müəllimin bu günlərdə qonağı oldum. Axı
biz 1960-cı ildə onunla texnikumu bir
bitirmişdik. 4 il sinif yoldaşı olmuşduq. O,
kənd həyatına, əməyə necə bağlıdırsa söhbətimiz
elə bağ-bağçasında, əkin yerində daha şirin
keçdi. Əlində işlənib ancaq tiyəsi qalan oraq
var idi. Təzəcə doğmuş inəyinə arxların
qırağından ot biçirdi. Orağa diqqətlə baxdığımı
görəndə dilləndi:
- Bu orağın nə az, nə çox, düz 100 yaşı var.
Anam Hində Şərurun Aralıq kəndindən atam
Şahsuvara gəlin gələndə babam Alməmməd o vaxtın
ata yüklənən yüngülvari cehiz qab-qaşığına bu
orağı da pay qoyub, kənd yeridi, qolunuzdan
tutar, - deyib. Doğrudan da cəbhədən qayıtmayan
atamızdan sonra ağır illərdə anam bu oraqla bizi
yaşatmışdır - dedi:
Sadıq müəllim xatirələrə daldıqca elə bil uşaq
təbiətinə dönürdü. Dedi ki, məni qınamayın,
ömrümdə iki dəfə bərk imtahana düşmüşəm. 1951-ci
ilin baharında Naxçıvan şəhərində, "Böyük bağda"
o vaxt Dram Teatrın yerləşdiyi yerdə xalq şairi
Səməd Vurğunla görüş keçirilirdi, iynə atsan
yerə düşməzdi. VII sinfi təzəcə qurtarmışdım,
yeniyetmə idim. Kimsə şairə dedi ki, bu cavan
oğlan sizin qəzetdə dərc olunan "Zəncinin
arzuları" poemasından bir parçanı əzbər bilir.
Məni ortaya çəkdilər. Doğrudan da Səməd Vurğunun
gözləri qartal gözünə oxşayırdı. Qeyri-adi bir
həyəcan keçirdim. Şeiri necə ürəkdən, həyəcanla
dedimsə, şair məni uşaq kimi qucağına alıb
bağrına basdı. Hamı əl çaldı. Həyəcandan pörtüb
qızarmışdım. İkinci belə bir həyəcanım ulu
öndərimiz Heydər Əliyevlə 1990-cı ilin yayında
görüşdüyüm zamanı da oldu. Eşidəndə ki,
xalqımızın qəhrəman oğlu Heydər Əliyev doğulduğu
torpağa gəlib gecə sübhədək yuxum gəlmədi. "Silinməz"
adlı bir şeir yazdım. Naxçıvan şəhərinə gəldim.
Ulu öndərlə görüşdüm. İcazə alıb uşaq kimi
əllərimi yanıma salaraq onun qarşısında həmin
şeiri dedim.
Həyəcanımı görən dövlət xadimi məni
sakitləşdirəndə dedim:
- Yoldaş Əliyev, Sizin xalqımız qarşısında
misilsiz xidmətləriniz Şah İsmayıl Xətai,
Mustafa Kamal Atatürk haqqı-sayı kimidir. Mən
həyəcansız dayana bilmirəm.
Heydər Əliyev gülümsündü, o biri otağa keçib öz
fotosunu gətirərək mənə avtoqraf yazdı. Bu mənim
kitabxanamdakı 4 minə yaxın avtoqrafların ən
əzizi və şirinidi.
Sonralar Naxçıvanda Heydər Əliyevlə dörd dəfə
görüşümüz oldu. Vaxtilə keçmiş İttifaqın baş
qəzeti olan "Pravda"nın 1979-cu il 9 yanvar
sayında birinci səhifədə "SİTA"nın məlumatı ilə
Bist kəndində Sadıq Xanəliyevin
muzey-kitabxanası barədə oxuculara məlumat
verildikdən sonra Ordubaddan Bistə xüsusi rabitə
xətti çəkilərək bu zəngin muzey-kitabxana
mühafizəyə götürülmüşdür. Keçmiş İttifaqın
80-dən çox şəhəri ilə sıx əlaqə saxlayan, 40-dan
çox Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, 21 Sosialist Əməyi
Qəhrəmanı, 25 Lenin mükafatı laureatı, 5 Sovet
İttifaqı marşalı, yüzədək şair, yazıçı,
akademiklərlə şəxsən dostluq əlaqəsi yaradan
kənddə həmin şəxslərin çoxunun Bist camaatı və
məktəblilərlə səmimi görüşləri Sadıq müəllimin,
Bist camaatının indi də yaddaşındadır.
6 qız, bir oğul atası olan Sadıq müəllimin həyat
yoldaşı Rəfiqə xanım dərzidir. İynə sapından
çıxan paltarlarla çox uşaqları, qız-gəlini
sevindirib. Tanrı bu sevincə bir pay da əlavə
edib. Altı qızdan sonra Sadıqın ad günündə Əli
adında bir oğul övladı dünyaya gəlib. Ata-oğul
bu günü bir şənlikdə qeyd edirlər. Əli də
atasının yolu ilə gedir, kənd məktəbini,
Naxçıvan Dövlət Universitetini bitirib, xarici
dil müəllimidir, ailə qurub, övlad-uşaq
sahibidir.
Ucqar dağ kəndində 55 illik pedaqoji fəaliyyəti,
digər xalqların görkəmli elm-mədəniyyət
xadimləri, yazıçı ıə şairləri, qəhrəmanları ilə
sıx ünsiyyətdə olub xalqımızın mədəni irsinin
təbliği sahəsindəki böyük xidmətləri yüksək
qıymətləndirilən Sadıq Xanəliyevə Naxçıvan
Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif
Talıbovun sərəncamı ilə "Naxçıvan MR-in əməkdar
müəllimi" fəxri adı verilmişdir.
Doğma yurdu əzizləyib ömrünü gənc nəslin
təlim-tərbiyəsinə həsr edən Sadıq müəllim mənim
gözümdə elə Gəmiqaya kimi ucadan ucadır. Vətən,
yurd seviləndə, əzizlənəndə Vətən olur, yoxsa
onun qürbətlə nə fərqi olardı?
Qaşdar ƏLİYEV,
respublikanın əməkdar təbiəti mühafizə işçisi,
akademik Həsən Əliyev mükafatçısı,
Jurnalistlər Birliyinin üzvü |
|
