|
 Mehdi
Məmməd oğlu Mehdizadə 1903-cü ildə Cəbrayıl
qəzasının Daşkəsən kəndində anadan olub. 1914-cü
ildə təlim rus dilində olan ibtidai məktəbdə
oxuyub. 1920-ci ildə Daşkəsən kənd qiraət
komasının müdiri kimi fəaliyyət göstərib.
Cəbrayıldakı pedaqoji kursu bitirdikdən sonra
doğma kəndində çalışıb. 1923-cü ildə Mehdi
Mehdizadənin müdir olduğu birinci dərəcəli
məktəbdə Azərbaycan Xalq Maarifi Komissarlığı
tərəfindən yoxlama aparılıb. Bir qədər sonra
səmərəli fəaliyyətlərinə görə qəzanın 6 nəfər
müəllimi mükafatlandırılıb ki, onlardan biri də
gənc pedaqoq Mehdi Mehdizadə olub.
1923-cü ildə Mehdi Mehdizadə qəza xalq maarifi
şöbəsinin icazəsi ilə indiki Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji İnstitutunun hazırlıq kursuna daxil
olub, sonra fizika-riyaziyyat fakültəsində
oxuyub. Ali təhsilli fizika-riyaziyyat müəllimi
kimi Cəbrayıl qəzasının Qaryagin (indiki Füzuli)
şəhərindəki ikinci dərəcəli məktəbdə pedaqoji
fəaliyyətini davam etdirib.
Qəza metodbürosuna sədrlik ona tapşırılıb.
Məktəblərdə ümumpedaqoji və metodik
istiqamətlərdə iş aparıb, qəza məktəblərində
çalışan müəllimlərin fəaliyyətinin
səmərəliliyini artırmaq üçün bilik və bacarığını
əsirgəməyib.
1930-cu ilin martında Azərbaycan SSR Xalq
Maarifi Komissarlığı İctimai Tərbiyə Baş
İdarəsinin elmi katibi, daha sonra xalq maarifi
komissarının birinci müavini Ayna Sultanovanın
köməkçisi təyin edilən Mehdi Mehdizadə
Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat Məktəblər
İnstitutunun aspiranturasına daxil olub. Elə
həmin vaxtdan ali məktəbdə - Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji İnstitutunda elmi-pedaqoji fəaliyyətə
başlayıb, pedaqogika tarixinə, müasir təlim-tərbiyə
məsələlərinə aid məqalələrlə dövri mətbuatda
çıxış edib.
 1941-ci
ildə ibtidai təhsilin məzmununa həsr olunmuş
namizədlik dissertasiyası müdafiə edib.
1941-1945-ci illər müharibəsində iştirak edən
Mehdi Mehdizadə ordudan tərxis olunduqdan sonra
APİ-yə qayıdıb, burada kafedra müdiri, dekan,
elmi işlər üzrə direktor müavini, direktor (rektor
- red.) vəzifələrində çalışıb.
1956-cı ildə pedaqoji elmlər doktoru alimlik
dərəcəsi alıb, onun elmi-pedaqoji fəaliyyəti
müxtəlif respublikaların görkəmli alimləri
tərəfindən yüksək dəyərləndirilib.
1941, 1958-1959-cu illərdə onun yaxından
iştirakı və həmmüəllifliyi ilə iki hissədən
ibarət "Pedaqogika" dərs vəsaiti hazırlanıb nəşr
olunub. Mehdi Mehdizadənin əsərlərinin
əksəriyyəti bilavasitə təlimin təşkili, dərsin
qurulması və aparılması məsələlərinə, məktəb və
pedaqoji fikir tarixinin araşdırılmasına,
Azərbaycanda ümumi təhsilin uğurlarının elmi-pedaqoji
təhlilinə həsr olunub.
1952-ci ildə Azərbaycanın xalq maarifi komissarı
təyin olunan Mehdi Mehdizadə iki ildən sonra
yenidən APİ-yə qayıdıb, müəllim və elmi-pedaqoji
kadrların hazırlanmasında bir pedaqoq, alim,
elmi rəhbər, opponent kimi bilik, bacarıq və
köməyini əsirgəməyib.
1961-ci ildə respublikanın xalq maarifi naziri
seçilərək, səmərəli fəaliyyət göstərib. SSRİ PEA-nın
həqiqi üzvü olan (1967) Mehdi Mehdizadə təhsil
sahəsində beynəlxalq əlaqələrin inkişafı
sahəsində böyük işlər görüb, YUNESKO-nun təhsil
üzrə komitələrindən birinin üzvü olub. "Azərbaycan
məktəbi", "Sovetskaya pedaqoqika", "Narodnoye
obrazovaniye" və başqa jurnallarda, SSRİ-nin
digər respublikalarının pedaqoji mətbuat
səhifələrində məqalələrlə çıxış edib.
Akademik Mehdi Mehdizadənin "Azərbaycanda sovet
məktəbinin tarixinə dair xülasələr" ("Azərbaycan
və rus dillərində, Bakı. 1959; Moskva, 1962), "Azərbaycan
 xalq
maarifi yeni yüksəlişdə" (Bakı, 1967), "Azərbaycan
xalq maarifinin sürətli inkişafı" (Azərbaycan və
rus dillərində, Bakı, 1980), "Ümumtəhsil
məktəblərində təlim-tərbiyə prosesinin yolları"
(Bakı, 1982) kimi irihəcmli monoqrafiyaları və
yüzdən artıq məqaləsi Azərbaycan pedaqogika
elminin inkişafında sanballı yer tutur.
Alimin "Ümumtəhsil məktəblərində təlim-tərbiyə
prosesinin təkmilləşdirilməsi yolları"
monoqrafiyası məktəblilərin fəal həyat və idrak
mövqeyi məsələlərini, onlarda ictimai və əmək
fəallığının formalaşdırılması yollarını, təlim
metodlarının təkmilləşdirilməsi və şagirdlərin
müstəqil işinin səmərəli təşkili təcrübəsini əks
etdirir.
Onun elmi əsərlərinin bir qismi Azərbaycanda
1920-ci ilə qədərki məktəb quruculuğu
məsələlərinə, təhsilin təşkilinə, ayrı-ayrı
pedaqoqların
pedaqoji
fəaliyyətinin öyrənilməsinə həsr edilib. Mehdi
Mehdizadə ilk dəfə olaraq Azərbaycanda, eləcə də
bütün Qafqazda fəaliyyət göstərən, təlim rus
dilində olan məktəblərin açılmasını çar
Rusiyasının siyasi məqsədləri, istilaçılıq
niy yəti ilə əlaqələndirib, eyni zamanda rus
məktəblərinin mütərəqqi rolunu da göstərib.
Onun ən böyük xidmətlərindən biri Azərbaycanda
məktəb tarixinin 1920-ci ildən sonrakı dövrünün
öyrənilməsi ilə bağlıdır. Xüsusilə ötən əsrin
20-30-cu illərindəki təhsil quruculuğu
axtarışları, birinci və ikinci dərəcəli
məktəblərdən vahid əmək politexnik məktəblərə
doğru inkişaf, müxtəlif təlim metodlarının
tətbiqi, kompleks proqramlar və digər mühüm
pedaqoji məsələlərin həlli onun tədqiqatlarının
aparıcı qollarını təşkil edir.
Azərbaycan müəllimlərinin qurultaylarının üçünün
(VII, VIII və IX) keçirilməsi Mehdi Mehdizadənin
xalq maarifi komissarı və xalq maarifi naziri
olduğu illərə təsadüf edir. Həmin qurultaylar
xalq maarifi naziri və alim kimi onun pedaqoji
sahədə dərin bilik və təhlil qabiliyyətini bir
daha sübuta yetirir.
1980-ci ildə təqaüdə çıxan akademik sırf elmi
yaradıcılıqla məşğul olub, "Məktəb və məktəbli
şəxsiyyətinin hərtərəfli inkişafı" adlı
 irihəcmli əsərini tamamlayıb nəşr üçün SSRİ
Pedaqoji Elmlər Akademiyasına təqdim edib.
Bunlarla kifayətlənməyib, Azərbaycan Elmi
Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutunda elmi
məsləhətçi kimi elmi tədqiqat problemlərinin
seçilməsi və planlaşdırılmasında yaxından
iştirak edib, gənc alimlərə məsləhətlər verib,
məzmunlu mühazirələr oxuyub, SSRİ PEA-nın
müxtəlif komissiyalarına rəhbərlik işini uğurla
yerinə yetirib.
Mehdi Mehdizadənin əməyi yüksək qiymətləndirilib.
O, Lenin ordeni, üç dəfə "Qırmızı Əmək Bayrağı"
ordeni, dörd dəfə Azərbaycan SSR Ali Soveti
Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı ilə və müxtəlif
medallarla təltif edilib, "Əməkdar elm xadimi"
fəxri adına layiq görülüb. Akademik xalq
maarifinin inkişafı sahəsindəki xidmətlərinə
görə SSRİ PEA-nın təsis etdiyi medal ilə də
təltif edilib.
Görkəmli alimin əsərləri Azərbaycan pedaqoji
elminin qiymətli incisi kimi bu gün də öz
dəyərini qoruyub saxlayır.
Akademik Mehdi Mehdizadə 1984-cü ildə vəfat edib.
|
