|
 Məlum
olduğu kimi, ölkəmizdə ilk dəfə olaraq yeni
xarakterə malik təhsil proqramları (kurikulumları)
hazırlanmışdır. Bir neçə ildir ki, ibtidai
siniflərdə fənn kurikulumlarının tətbiqi
sahəsində xeyli təcrübə əldə olunmuşdur. Artıq
ümumtəhsil məktəblərinin V-XI sinifləri üçün
fənn kurikulumları üzərində aparılan işlər
yekunlaşdırılmış və bu ilin iyun ayında təsdiq
olunmuşdur. Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır
ki, V-XI siniflər üçün fənn kurikulumlarının
əsas komponenti olan məzmun standartları iki ilə
yaxındır ki, müxtəlif jurnal və qəzetlər,
İnternet vasitəsilə pedaqoji ictimaiyyətin
müzakirəsinə verilmişdir.
Bir müəllim kimi qeyd etmək istəyirəm ki, bu
materialları maraqsız qarşılamaq mümkün deyildir.
Orada müəllim və şagird fəaliyyətindən
gözlənilən nəticələr konkret şəkildə göstərilir.
Bu nəticələr müəllim üçün aydın bir istiqaməti
diqtə edir. Ona görəcəyi işlərdə düzgün
texnologiyanın seçilməsinə imkan yaradır.
Mən bir müəllim kimi ədəbiyyat fənni üzrə məzmun
standartlarını diqqətlə nəzərdən keçirmişəm. Bu
konseptual sənəd, həqiqətən, hər bir şagirdin
ümumi inkişafı, maraq və meyillərini çox yüksək
həssaslıqla nəzərə alaraq şagirdin ədəbi təhsili,
tərbiyəsi və inkişafı üçün optimal şəraitin
yaradılmasını nəzərdə tutur.
Ədəbiyyatdan məzmun standartları hazırlanarkən "təhsil
alanların fiziki və intellektual inkişafına,
zəruri biliklərə yiyələnməsinə, onlarda sağlam
həyat tərzinə və sivil dəyərlərə əsaslanan
vətəndaş təfəkkürünün formalaşmasına, milli və
dünyəvi dəyərlərə hörmət hissinin aşılanmasına,
ailə, cəmiyyət, dövlət və ətraf mühit qarşısında
hüquq və vəzifələrin müəyyən edilməsinə" ("Təhsil
haqqında", Azərbaycan Respublikasının Qanunu,
Bakı, 2010) yönəldilmişdir.
Onlar hazırlanarkən şagirdlərin yaş xüsusiyyəti
nəzərə alınmış, yaradıcı inkişafları üçün şərait
yaradılması diqqət mərkəzində saxlanılmışdır.
Ədəbiyyat kurikulumunda müəyyən olunmuş məqsəd
onun əsas mahiyyətini, cövhərini təşkil edir.
Burada aydın və konkret şəkildə göstərilir ki, "Ümumtəhsil
məktəblərində ədəbiyyat təliminin məqsədi bədii
ədəbiyyat nümunələrini, tarixi-ədəbi prosesi
öyrənmək, təhlil etmək, qiymətləndirmək
bacarığını formalaşdırmaqla şagirdlərin
dünyagörüşünü zənginləşdirmək, mənəvi-estetik
inkişafını təmin etmək, nitq mədəniyyətinə
yiyələnmələrinə nail olmaqdır" (Azərbaycan
Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri üçün
ədəbiyyat fənni kurikulumu (V-XI siniflər),
layihə. "Azərbaycan müəllimi" qəzeti, 24 dekabr
2010 cu il).
Göründüyü kimi, ədəbiyyat təliminin başlıca
məqsədində üç mühüm zəruri məsələ qeyd
edilmişdir:
* şagirdlərin dünyagörüşünü zənginləşdirmək;
* mənəvi-estetik inkişafını təmin etmək;
* nitq mədəniyyətinə nail olmaq.
Sadalanan bu məsələlərin hər biri digər fənlərin
də qarşısında duran məqsədlərdən hesab edilir.
Lakin konkret olaraq ədəbiyyat fənni bu
məsələlərin reallaşdırılması istiqamətində
vəzifələrini yerinə yetirərkən bədii ədəbiyyat
materiallarından, eləcə də ədəbiyyatşünaslıq
məsələlərinə dair mülahizələrdən istifadə edir.
Yeni kurikulumun tələblərinə görə, həmin
materiallar şagirdlərin oxusuna və mühakiməsinə
təqdim olunur. Onlar özləri təlim materialları
üzərində uyğun əməliyyatlar aparmaqla onun
mahiyyət və məzmunu üzrə nəticəyə gəlirlər.
Belə bir yanaşma tərzi şagirdin fəallığına və
müstəqilliyinə imkan yaradır, onları trafaret
fikir söyləməkdən, mühakimə yürütməkdən
uzaqlaşdırır.
Ədəbiyyatdan yeni məzmun dedikdə, sadəcə təlim
materialları yox, əvvəlcədən müəyyən olunmuş
nəticələr başa düşülür. Bu nəticələr yeni
ədəbiyyat kurikulumunda məzmun xətti adı ilə 3
qrupa ayrılır: ədəbiyyat və həyat həqiqətləri,
şifahi nitq, yazılı nitq.
Ədəbiyyat və həyat həqiqətləri bədii ədəbiyyat
və ədəbiyyatşünaslıq məsələləri ilə bağlı
fəaliyyətlərin nəticəsini əhatə edir.
Şifahi nitq və yazılı nitq məzmun xətlərində isə
nitq fəaliyyəti üzrə işlərdən gözlənilən
nəticələr ümumiləşdirilir.
Mənim müşahidələrim və gəldiyim nəticə onu
göstərir ki, ədəbiyyatdan məzmun standartları
ilə Azərbaycan dilindən məzmun standartları
arasında uyğunluq vardır. Bu cəhət ədəbiyyatdan
şifahi nitq və yazılı nitq məzmun xətləri ilə
Azərbaycan dilindən oxu və yazı məzmun xətləri
arasında daha çox müşahidə edilir. Fikrimcə, bu
uyğunluqda bir zərurət vardır. Həmin zərurət hər
iki fənnin nitq inkişafı ilə bağlı müştərək
vəzifələr icra etməsindən irəli gəlir. Əslində
bu, təbii inteqrativlik kimi meydana çıxır.
Görünür, dünyanın bir çox ölkələrində ümumi
təhsilin icbari pilləsində dil və ədəbiyyat
fənlərinin vahid bir inteqrativ fənn kimi tədris
olunması da həmin cəhətlə bağlıdır.
Bundan əlavə, həm ədəbiyyat, həm də Azərbaycan
dili fənlərinin tədrisində obyekt dil
materiallarıdır. Tədris və təlim fəaliyyəti bu
materiallar üzərində qurulur. Şagirdlərin nitq
və təfəkkürünün zənginləşdirilməsi üçün
bilavasitə ədəbi dilin müxtəlif üslublarında
olan mətnlərdən istifadə olunur. Ədəbiyyat və
Azərbaycan dili fənləri üzrə məzmun standartları
arasında uyğunluqların olması müəllimin səmərəli
tədris fəaliyyətinə təkan verir, təlim
prosesində inteqrativliyin nəzərə alınması
baxımından imkanları genişləndirir.
Ədəbiyyatdan məzmun standartları konkretdir.
Siniflər üzrə şagirdlərin inkişaf səviyyələri
barədə aydın təsəvvür yaratmaq imkanına malikdir.
Xüsusən biz müəllimlərin qiymətləndirmə
fəaliyyətini didaktik cəhətdən düzgün qurmağımız
üçün əhəmiyyətlidir. Bütün bunlarla yanaşı,
məzmun standartları ilə bağlı bəzi
mülahizələrimi bildirməyi məqsədəmüvafiq hesab
edirəm.
"Ədəbi əsərləri mövzu və ideya cəhətdən müasir
ictimai həyatla əlaqələndirir və nəticə
çıxarmağı bacarır" məzmunda standartın əlavə
olunmasını təklif edirəm.
Birinci, təbii ki, tədris olunan hər bir əsər
şagird təfəkkürünün süzgəcindən kecməli, dərk
edilməli və nəticə çıxardılmalıdır. Bu da məhz
həmin əsərin müasir ictimai həyatla, həyata
baxışla bilavasitə əlaqəsi zəminində mümkündür.
İkinci, təlimin əsas məqsədi müstəqil düşüncə
tərzinə malik şəxsiyyət yetişdirməkdir. Yaradıcı
düşünən, müstəqil mühakimə yürüdə bilən,
demokratik dünyagörüşə malik şəxsiyyət
formalaşdırmaq üçün geniş imkanlara malik yeni
təlim metod və üsullarından istifadə müsbət
nəticə vermiş olur. Yeni təlim
texnologiyalarından peşəkarcasına istifadə
sayəsində müstəqil düşünən, sərbəst fikir
söyləməyi, hər bir şəraitə uyğunlaşmağı bacaran,
dövlətçilik və vətəndaşlıq mövqeyi qazanan,
yaşamağı bacaran şəxsiyyət formalaşdırmaq
mümkündür. Bunlar nəzərə alınmaqla V sinifdə "Mövzuya
uyğun topladığı materialları sistemləşdirir,
plan tərtib edir", VI sinifdə "Müzakirələrdə
ümumi rəyə gəlmək bacarığını nümayiş etdirir, öz
fikirlərini əsaslandırmağı bacarır" məzmunda
standartların əlavə edilməsi məqsədəuyğun hesab
edilir.
Üçüncü, təcrübə göstərir ki, əsərlərin dramatik
oxusu zamanı şagirdlərdə təkcə sözdən deyil, həm
də jest və mimikalardan istifadə bacarıqları
formalaşdırmaq mümkündür. Rollar üzrə oxu
şagirdlərə hadisələrin iştirakçısı olmaq və
mövcud vəziyyətə başqasının gözü ilə baxmaq
imkanı verir. Bu isə, fikrimcə, bütün siniflərdə,
o cümlədən VII sinifdə "Jest və mimikalardan
uyğun şəkildə istifadə etmək bacarığını nümayiş
etdirir" məzmunda standartın nəzərə alınması
zərurətini doğurur.
Dördüncü, VIII sinifdə "Bədii nümunələrin
yarandığı tarixi-ictimai zaman baxımından təhlil
və şərhini verir, mövzunun müasir dövrdə
aktuallığını ifadə edir", X sinifdə bədii
nümunələrin (dastan, poema, komediya, dram,
povest, faciə) mövzusunu, ideyasını, problemini
şərh edir və müasirlik ilə əlaqələndirir"
standartlarının da nəzərə alınması əhəmiyyətli
hesab edilir.
Nəhayət, sərbəst müşahidələrə əsaslanan
yazılarla bağlı standartların da nəzərə alınması
faydalı bilinir.
Ədəbiyyat fənn kurikulumunu təhsilimizin
inkişafının müasir mərhələsində yeni pedaqoji
innovasiyalardan biri kimi dəyərləndirmək olar.
Onu öyrənmək, inkişaf etdirmək və
müvəffəqiyyətlə tətbiq etmək bu günümüzün ən
təxirəsalınmaz vəzifələrindən biridir.
Sədaqət MƏMMƏDOVA,
Bakıdakı 67 nömrəli tam orta məktəbin
Azərbaycan
dili və ədəbiyyat müəllimi |
