|
Dövlət müstəqilliyinin bərpasının milli
pedaqogikanın formalaşması üçün ilkin metodoloji
şərt olması.
Azərbaycanda dövlət müstəqilliyinin bərpası ilə
tamam yeni dövr başlamışdır. Həyatımızın bütün
sahələrində, o cümlədən təhsil sahəsində geniş
miqyasda islahatlara keçilmişdir. Bütün bunlar
təhsil məsələlərini öyrənən pedaqoji elmlərdə də
əks-səda vermişdir: pedaqoji kateqoriya və
məfhumların mahiyyətinə dair anlayışların
yeniləşdirilməsi zərurəti yaranmışdı. Əslində
yeni pedaqogikanı - rus imperiyası
ideologiyasına əsaslanan ənənəvi pedaqogikaya
alternativ olan pedaqogikanı - milli
pedaqogikanı formalaşdırmaq zərurəti ilə üz-üzə
qalmışdıq. Respublikanın aparıcı
pedaqoqlarından rəhmətlik Y.Talıbov, Ə.Ağayev və
bu sətirlərin müəllifi işə başladıq. Milli
pedaqogika yaratmağın zəruriliyinə aid məqalə də
çap etdirildi.
Pedaqoji hadisələrin birtərəfli deyil,
hərtərəfli nəzərdən keçirilməsi.
Pedaqoji kateqoriya və pedaqoji məfhumların
şərhində ənənəvi pedaqogikanın uğursuzluqlarının
səbəblərindən biri həmin hadisələri, məsələn,
təlimi, təhsili və ya tərbiyəni hərtərəfli deyil,
birtərəfli öyrənməyə cəhd etməsi olmuşdur. Belə
olduqda həmin hadisələrin bir cəhəti və ya
tərəfi qabardılır, ön plana çəkilir, digər
cəhətlər və ya tərəflər diqqətdən yayınır,
nəticədə mahiyyət açılmamış qalır.
Pedaqoji hadisələrin, məsələn, təlimin ənənəvi
pedaqogikada hərtərəfli deyil, birtərəfli
nəzərdən keçirilməsinə misal:
Pedaqoqların böyük bir qrupu "Təlim - müəllimin
rəhbərliyi altında şagirdlərin bilik, bacarıq
və vərdişlərə yiyələndikləri pedaqoji prosesdir"
deyir.
Azərbaycan pedaqoqlarının əksəriyyəti "Təlim -
bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsi
prosesidir", - fikrini qəbul edir.
Ənənəvi pedaqogikanın həmin anlayışları üçün
ümumi olan nöqsanlar:
1. Təlim biliklərin, bacarıq və vərdişlərin
öyrədilməsi ilə məhdudlaşdırılır.
2. Təlimdə müəllim fəaliyyətinin xüsusiyyətləri
unudulur.
3. Öyrənilən biliklərin xarakteri qeyd edilmir.
4. Təlimin tərbiyəvi imkanları nəzərə alınmır.
5. Təlimdə şagirdlərin psixoloji qüvvə
lərinin inkişafı imkanları müəllimin diqqətindən
yayınır.
Ənənəvi anlayışlara xas olan həmin nöqsanlar
aradan qaldırıldıqda təlimin başlıca
əlamətlərini müəyyənləşdirmək mümkün olmuşdur:
1. Müəllimin məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil
rəhbərliyi, köməkliyi, istiqaməti;
2. Sistemləşdirilmiş bilikləri, bacarıq və
vərdişləri şagirdlərin fəal mənimsəmələri;
3. Təlimdə şagirdlərin tərbiyə olunmaları;
4. Təlim zamanı onlarda psixoloji qüvvələrin
inkişaf etdirilməsi.
Göstərilən xüsusiyyətlər hərtərəfli nəzərə
alınaraq təlim milli pedaqogikada belə
dəyərləndirilir: Təlim - müəllimin məqsədyönlü,
planlı və mütəşəkkil rəhbərliyi ilə şagirdlərin
sistemləşdirilmiş milli və ümumbəşəri dəyərləri
mənimsəmələri, bu zaman onların tərbiyə
olunmaları və psixoloji cəhətdən inkişaf
etmələri prosesidir.
Pedaqoji yeniliklərin müqayisə yolu ilə üzə
çıxarılıb sübut edilməsi.
Müqayisə oxşar pedaqoji hadisələrdə fərqi,
fərqli pedaqoji hadisələrdə isə oxşarlığı
müəyyənləşdirməyin ən etibarlı yollarından
biridir.
Nisbi mənada müstəqil özünü göstərən təlim,
tərbiyə, təhsil və psixoloji inkişaf
kateqoriyaları arasında oxşarlıq o qədər
güclüdür ki, onların spesifikasını ənənəvi
pedaqogika nümayəndələrindən heç kəs
müəyyənləşdirə bilməmişdir. Niyə? Çünki həmin
kateqoriyalar müqayisə edilməmişdir. Təhsil
kateqoriyasına dair ənənəvi pedaqogika anlayışı
nümunəsində fikrimizi konkretləşdirək.
Məsələn, 1975-ci ildə Moskvada çapdan çıxmış "Vvedeniye
v pedaqoqiku"da yazılır: "Təhsil
sistemləşdirilmiş biliklər, bacarıq və
vərdişlərdir" (səh. 22).
B.Lixaçov yazır: "İnsanın təlim və təhsili
hissələr kimi tərbiyəyə daxildir" (Pedaqoqika.
Kurs leksiy. 1998, səh. 7).
Eyni fikri gah tərbiyəyə, gah təhsilə aid etmək
halları da var: "Yeni nəsilləri ictimai həyata
və məhsuldar əməyə hazırlamaq məqsədi ilə
ictimai tarixi təcrübənin onlara verilməsi
tərbiyədir" (Ped. Ensikl. T.I, Moskva, 1960,
səh. 184) və ya "...Sosial mahiyyətli təcrübənin
əvvəlki nəsil tərəfindən sonrakı nəsillərə
mütəşəkkil və normalaşdırılmış şəkildə verilməsi
prosesi təhsildir".
Ənənəvi pedaqogikada təhsil kateqoriyasına dair
bu cür anlayışları müqayisə edəndə məlum
olmuşdur ki, həmin anlayışlar üçün ümumi olan
nöqsanlar var:
1. Təhsilin sosial-iqtisadi həyatla əlaqəli
olduğu unudulur;
2. Təhsilin tədris müəssisələrindən ayrılmaz
olduğu nəzərə alınmır;
3. Təhsilin təlimə çevrilə bilməsi qeyd edilmir;
4. Təhsilin məzmunu və gedişində tərbiyə və
psixoloji qüvvələrin inkişafı imkanlarının
olduğu yada düşmür.
Nöqsanları nəzərə alaraq milli pedaqogikada
təhsil kateqoriyasının mahiyyəti belə
dəqiqləşdirilmişdir: "Təhsil sosial-iqtisadi
həyatın tərkib hissəsi olub, müvafiq tədris
müəssisəsində, müəyyən müddətə həyata keçirilən,
bir halda təlimin zəruri şərti, digər halda
gedişi, üçüncü halda nəticəsinə çevrilən,
tərbiyəvi və psixoloji inkişaf imkanları olan
milli və ümumbəşəri dəyərlərin məcmusudur".
Kateqoriyalar müqayisə edildikdə məlum olur ki,
onların dördünün də daha geniş həcmə malik olan
pedaqoji proses kateqoriyasından diferensiasiya
edilmək (ayrılmaq) və inteqrasiya olmaq
(qovuşmaq) imkanları var; bu səbəbdən də təlim,
tərbiyə, təhsil və psixoloji inkişaf həm ortaq
xüsusiyyətlərə, həm də fərqli xüsusiyyətlərə
malik olur.
Pedaqoji hadisələrin qarşılıqlı əlaqədə nəzərdən
keçirilməsi.
Ənənəvi pedaqogika ideyaları əsasında yazılan
dərs vəsaitlərinin əksəriyyətində bölmələr
arasında məntiqi əlaqəyə toxunulmur.
Öz tədqiqat sahəsinə sadiq qalan milli
pedaqogikada isə dərsliklər pedaqoji prosesdən
qidalanır, pedaqoji prosesin tərkib hissələri
olan əvvəl təlim, sonra təhsil, arxasınca
tərbiyə və nəhayət, psixoloji qüvvələrin
inkişafı əlaqəli şəkildə oxucuya təqdim
edilir. Sonda isə pedaqoji prosesə hansı
qurumların necə xidmət etdiyi açıqlanır.
Nəinki pedaqoji kateqoriyalar arasında, hətta
kateqoriyaların əhatə dairəsində olan pedaqoji
məfhumlar arasında da qarşılıqlı əlaqə təmin
edilir.
Məsələn, milli pedaqogika ruhunda yazılmış
"Məktəb pedaqogikası"nın birinci bölməsində
pedaqoji proses və pedaqoji elm arasında
qarşılıqlı əlaqə işıqlandırılır.
İkinci bölmədə təhsilin ümumi məsələləri,
Azərbaycanda təhsil sistemi, təhsil sisteminin
əsasında duran prinsiplər, təlimin ümumi
məsələləri, təlimin qanunauyğunluqları və
qanunları, təlimin prinsipləri, təlimin
mərhələləri və üsulları və s. məsələlər şərh
olunur.
Üçüncü bölmədə tərbiyənin nəzəri məsələləri,
dördüncü bölmədə tərbiyənin tərkib hissələri
olan ağıl tərbiyəsi, ideya-siyasi tərbiyə, əxlaq
tərbiyəsi, əmək tərbiyəsi, fiziki tərbiyə,
estetik tərbiyə, tərbiyənin digər hissələri
aydınlaşdırılır.
Sonuncu, beşinci bölmədə isə yuxarıda deyildiyi
kimi, pedaqoji prosesə xidmət məsələləri
araşdırılır.
Nəticə etibarilə, bir-biri ilə qırılmaz tellərlə
bağlanan pedaqoji kateqoriyalar və pedaqoji
məfhumlar arasında monolit bir sistem alınmış
olur.
Formal məntiqə deyil, dialektik məntiqə üstünlük
verilməsi.
Formal məntiqə görə, müəllimin başlıca
vəzifəsi bilik və bacarıqları öyrətməkdir;
şagirdlərin vəzifəsi isə bilik və bacarıqları
öyrənməkdir. Bu məntiq təlimdə digər növ
öyrənmələri, o cümlədən şagirdlərin nisbi mənada
müstəqil öyrənmələrini istisna edir. Milli
pedaqogikada uğurla sınaqdan keçirilmişdir ki,
öyrənməni iki mərhələdən ibarət təşkil etmək
nəinki mümkündür, hətta bir çox cəhətdən
faydalıdır. Müəllim sillabus əsasında hər
növbəti məşğələdə öyrənilməli mövzunu elan
edir, onun planını verir, istifadə edəcəkləri
mənbəyi, tədris vəsaitlərini göstərir;
yardımçı tapşırıqlar verir və deyir:
"mövzunu tam müstəqil öyrənərsiniz!".
Növbəti dərsdə şagirdlərdən bir qismi növbə ilə,
plan üzrə məsələlərin şərhinə başlayır;
qalanları diqqətlə qulaq asmalı olurlar; nəyin
düzgün şərh olunduğunu, nəyin unudulduğunu,
nəyin dəqiq deyilmədiyini bildirirlər. Müəllim
müzakirədə mümkün qədər bütün şagirdlərin
fəallığını təmin edir, zəruri hallarda
düzəlişlər verir. Şagirdlərin müəllimə
verdikləri suallara, adətən, sinifdən cavab
almağa çalışılır; bu mümkün olmadıqda isə
müəllimin özü həmin suala aydınlıq gətirir.
Bu təcrübənin təhlili nəticəsində
müəyyənləşdirə bilmişik ki, burada biri
digərini tamamlayan və inkişaf etdirən iki
mərhələ var: mövzuya şagirdlərin müstəqil
hazırlaşmaları və dərsdə onların hazırlıq
səviyyəsinin müzakirəsi. Birinci mərhələdə
müəllimin göstərişi əsasında şagirdlər
öyrənməyi müstəqil öyrənirlər; ikinci mərhələdə
isə onlar öyrənməyi nə dərəcədə öyrəndiklərini
müstəqil nümayiş etdirirlər. Başqa sözlə,
öyrənməyi öyrənmək birinci halda şagirdlər (tələbələr)
tərəfindən fərdi qaydada, müəllimin bilavasitə
iştirakı olmadan, onun tapşırığına əsasən dərsə
qədər həyata keçirilir; ikinci halda isə dərs
zamanı, müəllimin rəhbərliyi altında sinifdəki
bütün şagirdlərin fəal iştirakı ilə baş verir:
kimin öyrənməyi nə dərəcədə öyrəndiyi
müəyyənləşdirilir.
Göründüyü kimi, şagird (tələbə) təlimdə
müəllimin bilavasitə rəhbərliyi olmadan
öyrənməyi nəinki öyrənə bilir, hətta bu, çox
gözəl nəticə verir.
Öyrənməyi öyrənmək isə formal məntiqə sığmır.
Formal məntiqə görə öyrənilən bilik və
bacarıqlardır. Dialektik məntiqdə öyrənməni
öyrənmək və bilikləri öyrənmək rahatlıqla uyuşur.
Ziddiyyətli və uyuşmaz görünən iki cəhəti
professor S.Seyidovun "Fenomenoloqiya tvorçestva"
adlı əsərində təsvir etdiyi qəribə
ziddiyyətlərə (paradokslara) bənzətmək olur.
Səməd Seyidov ziddiyyətləri belə yekunlaşdırır:
"İnsanın həm daxilində, həm də xaricində
baş qaldıran ziddiyyətlərdən istifadə edə
bilmək imkanına malik olması yaradıcılıqdır"
(səh. 139).
Müasirliyin tarixiliklə vəhdətdə nəzərdən
keçirilməsi.
Pedaqoji elmin nəzəri problemlərinə nisbətən
onun arxivlə bağlı olan tarixi daha ətraflı
öyrənilib. Halbuki, Azərbaycan xalqının
müasir dövrümüz üçün aktuallığını itirməyən
zəngin adət və ənənələri, fikirləri vardır.
Milli pedaqogika azı iki istiqamətdə
keçmiş pedaqoji irsimizdən: atalar
sözlərindən, elm və mədəniyyət
xadimlərimizin çox dəyərli fikirlərindən
qidalanır.
Sovet dövründə hər hansı fikrin qaynağını
axtaranda Rusiyaya və ya Avropa ölkələrinə
üz tutardıq.
Dövlət müstəqilliyi şəraitində məlum
olmuşdur ki, axtardığımız fikirlərin kökləri
neçə əsr avropalılardan əvvəl yazıb-yaratmış
olan Əbül Həsən Bəhmənyar, Əfzələddin Xaqani
Şirvani, Nəsirəddin Tusi və b.
mütəfəkkirlər tərəfindən deyilmişdir.
Məsələn, qanunauyğunluq məfhumunun
mahiyyətinə dair ilk dəfə məhz N.Tusi
yazmışdır: "Hər bir mürəkkəb varlığın
özünəxas olan səciyyəvi ümumi
qanunauyğunluq, xüsusiyyət və sistemi vardır
ki, bu onun tərkibinə daxil olan ünsür və
elementlərdə ayrı-ayrılıqda təsadüf edilməz,
insan cəmiyyətində də elə bir
qanunauyğunluq, xüsusiyyət və quruluş və
sistem vardır ki, o, ayrı-ayrı, tək adamda
ola bilməz".
Dəyərlərdən istifadədə bəşəriliyə nisbətən
milliliyə üstünlük verilməsi.
Əvvəla, bəzi yeni pedaqoji ideyaların
qaynaqlarını Rusiyada və ya Avropada deyil,
özümüzdə - Azərbaycanda, xalqımızın uzaq və
yaxın keçmişində axtarıb tapmağa çalışmışıq.
İkincisi, hər hansı pedaqoji kateqoriyanı
və ya pedaqoji məfhumu səciyyələndirən
zaman milli dəyərləri önə çəkirik. Məsələn,
ilkin tərbiyədə olduğu kimi: "Davranışla
əlaqədar olan, ailə və cəmiyyət üçün
faydalı hesab edilən milli və ümumbəşəri
mənəvi keyfiyyətlərin adamlarda
formalaşdırılması prosesi ilkin tərbiyədir".
Üçüncüsü, milli pedaqogikada belə bir
strateji məqsəd ifadə olunmuşdur:
"Sistemləşdirilmiş milli və ümumbəşəri
dəyərlərin gənc nəsil tərəfindən
mənimsənilməsi yolu ilə Azərbaycanın dövlət
müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünü,
sərhədlərinin toxunulmazlığını qorumağa və
respublikamızı inkişaf etmiş demokratik
dövlətlər səviyyəsinə qaldırmağa qadir olan
fəal vətəndaşlar yetişdirmək təhsilin uzaq
strateji məqsədidir".
Dördüncüsü, təhsilin məzmununda Azərbaycanla,
onun tarixi, təbiəti, elmi və mədəniyyəti
ilə əlaqədar olan məlumatlar
gücləndirilmişdir. Fizika, riyaziyyat, kimya,
biologiya və s. fənlər sahəsində
Azərbaycan alimlərinin fəaliyyətlərindən söz
açılır.
Elmi həqiqəti tam açmaq üçün ənənəvi pedaqogika
müddəalarının tənqidi təhlilinin aparılması.
Pedaqoji elmin tədqiqat mövzusundan tutmuş
kateqoriyaları və aparıcı məfhumlarınadək
anlayışlarının tənqidi təhlil süzgəcindən
keçirilməsinə və dəqiqləşdirilməsinə böyük
ehtiyac var idi. Fikrimizi ənənəvi
pedaqogikanın tədqiqat mövzusu məfhumuna dair
anlayışlarda konkretləşdirək. Mütəxəssislərdən
biri üçün pedaqogika uşaqların
təlim-tərbiyəsini öyrənir; digərinə görə, bu
elm şagirdlərin təlim-tərbiyəsini
öyrənməlidir; üçüncü qrupun əqidəsincə,
pedaqogika gənc nəslin təlim-tərbiyəsini
diqqət mərkəzində saxlamalıdır; insanların
təlim-tərbiyəsi məsələlərini öyrənməyi
tövsiyə edənlər də var; tərbiyə məsələsini
deyil, təhsili pedaqogikanın tədqiqat
sahəsinə aid edənlər də mövcuddur.
Tərbiyəni pedaqoji elmin tədqiqat sahəsi
kimi nəzərdən keçirən və buna əsas kimi
əksəriyyətin qəbul etdiyini deyənlər də
var.
Pedaqoji elmin tədqiqat mövzusu barədə
B.P.Lixaçov milli pedaqogika mövqeyinə tərəf
daha bir addım atmışdır: "Pedaqoji fəaliyyət
və pedaqoji proses pedaqoji elmin
predmetidir".
Lixaçovun yuxarıdakı fikrini milli pedaqogikaya
doğru atılan addım kimi ona görə
qiymətləndiririk ki, o, ənənəvi pedaqoqlar
arasında ilk dəfə pedaqoji prosesi pedaqoji
elmin tədqiqat sahəsinə aid edənlərdən biri
olmuşdur. Bununla belə, pedaqoji fəaliyyəti
pedaqoji prosesdən ayırmağın, onların arasında
"və" yazmağın yolverilməz olduğunu da qeyd
etməliyik.
Deməli, başlıca pedaqoji kateqoriya və
məfhumların qısa təhlili göstərir ki, getdikcə
mütəxəssislər pedaqoji prosesi pedaqoji elmin
tədqiqat sahəsi kimi qəbul etməyə meyillənməyə
başlamışlar.
Psixoloji qüvvələrin inkişafının nisbi mənada
müstəqil pedaqoji kateqoriya kimi qəbul
edilməsi.
Yuxarıda deyildiyi kimi, ənənəvi pedaqogikada
heç kəs psixoloji qüvvələrin nə özlərini, nə də
təlim zamanı onların inkişafını pedaqoji
kateqoriya kimi dilə gətirməmişdir. Buna
baxmayaraq, psixoloqlar arasında psixoloji
qüvvələrin təlimdə rolu barədə mübahisələr
getmişdir. Bəziləri sübut etməyə çalışmışlar ki,
psixoloji inkişaf təlimdən öndə getməlidir;
digərləri isə əksinə, düşünmüşlər ki, təlim
psixoloji inkişafı qabaqlamalıdır.
Psixoloqların fərqli tədqiqatlarından alınan
nəticələrin ikisi də milli pedaqogikada nəzərə
alınır. Çünki real həyatda psixoloji qüvvələr
təlimi qabaqlaya da, təlimin gedişində də,
təlimin nəticəsində də iştirak edə bilir. Belə
olduqda psixoloji qüvvələr təlimin də,
tərbiyənin də, təhsilin də ayrılmaz tərkib
hissəsinə çevrilir.
Nəticə olaraq, ənənəvi pedaqogikada qətiyyən
yada düşməyən psixoloji qüvvələrin inkişafı
milli pedaqogikada müstəqil kateqoriya kimi
təlim, tərbiyə və təhsil səviyyəsinə
qaldırılaraq pedaqoji prosesin tərkibinə daxil
edilmişdir. Bu anlam müəllimə imkan verir ki,
məktəblərimizdə təlim-tərbiyə işinin səviyyəsini
daha da yüksəklərə qaldırsın.
Zərurət yarandıqda dərsliyə müasir mövzuların
salınması.
Respublikanın dövlət müstəqilliyi şəraitinin
tələblərindən birisi vətəndaşlarının ağıllı
olmasıdır; yəni hər hansı addımı atmazdan əvvəl,
hər hansı sözü deməzdən əvvəl hansı nəticələr
verəcəyini qabaqcadan ətraflı düşünmək tələb
olunur. Bu səbəbdən də dərsliyə "Ağıl tərbiyəsi"
mövzusu daxil edilmişdir.
Ənənəvi pedaqogikaya aid dərs vəsaitlərində
olmayan mövzulardan biri də müəllimin pedaqoji
prosesdə öz emosionallığını idarə etməyi
bacarmasıdır. Təcrübə göstərir ki, bəzi
müəllimlərimiz təlim-tərbiyə zamanı bu və ya
digər üzrlü, yaxud üzrsüz səbəbdən əsəbiləşir,
əsəblərini cilovlaya bilmir, şagirdi (tələbəni)
təhqir edir, kobud hərəkətə və ya sözə yol verir,
sonradan üzr istəməsi az səmərəli olur. Bu
səbəbdən də "Pedaqoji prosesdə müəllimin öz
emosionallığını idarə etməyi bacarması" adlı
mövzu dərsliyə daxil edilmişdir.
Pedaqoji prosesin qanunauyğunluqları məsələsinin
gücləndirilməsi.
Məlum olduğu kimi, bütövlükdə pedaqoji elmin,
xüsusən pedaqogikadan dərslik və dərs
vəsaitlərinin ən zəif işlənmiş sahələrindən biri
pedaqoji prosesin qanunauyğunluqları məsələsidir.
Vəziyyəti nəzərə alaraq çalışmışıq ki, pedaqoji
qanunauyğunluqların açılmamış, qaranlıq qalan
cəhətlərinə aydınlıq gətirək.
Aparıcı sovet pedaqoqlarından M.A.Danilov və
M.N.Skatkinin "Didaktika sredney şkolı" adlı
kitabında təlimin qanunauyğunluğu belə ifadə
olunmuşdur: "Təlim və tərbiyədə şagirdlərin
fəallığı". Yaxud, "Pedaqogika" adlı kitabın 213-cü
səhifəsində qanunauyğunluqlardan biri belə
təqdim edilir: "Tərbiyədə fəaliyyət və ünsiyyət
ayrılmazdır". Qanunauyğunluqların bu cür qeyri-müəyyən
formada ifadəsini nəzərə alaraq milli
pedaqogikada nəinki ümumiyyətlə qanunauyğunluq,
nəinki pedaqoji qanunauyğunluq məfhumlarının
mahiyyətinə aydınlıq gətirilmiş, hətta ilk dəfə
pedaqoji qanunauyğunluqlar dörd qrupa
ayrılmışdır: 1. Pedaqoji elmin inkişaf
qanunauyğunluqları; 2. Pedaqoji prosesin ümumi
qanunauyğunluqları; 3. Təlimin
qanunauyğunluqları; 4. Tərbiyənin
qanunauyğunluqları.
Pedaqoji prosesin 7 ümumi qanunauyğunluğu,
təlimin və tərbiyənin hərəsinə xas olan 13
qanunauyğunluq "Məktəb pedaqogikası"nda şərh
olunmuşdur.
Pedaqoji qanunauyğunluq nədir - sualına orada
belə cavab verilir: "Pedaqoji hadisələr arasında
davamlı təkrar olunan səbəb-nəticə əlaqələrinin
mahiyyətinin aydın və dəqiq ifadəsi pedaqoji
qanunauyğunluqdur".
Nurəddin KAZIMOV,
pedaqoji elmlər doktoru, professor,
əməkdar elm xadimi |
