|
 Fəal,
interaktiv təlim metodlarından geniş istifadə
edilməsi şagirdlərin fəallaşdırılmasında,
yaradıcı axtarışlara qoşulmasında, bilikləri
müstəqil mənimsəməsində, dərslərin maraqlı,
səmərəli qurulmasında mühüm rol oynayır. Lakin
onların hər birinin özünəməxsus cəhətləri də
vardır ki, müəllimlər dərsə hazırlaşarkən
bunları nəzərə alır, metodları mövzunu,
uşaqların marağını, sinfin səviyyəsini nəzərə
almaqla seçirlər. Çoxillik təcrübəmdən bu
qənaətə gəlmişəm ki, ibtidai siniflərdə
kiçikyaşlı məktəblilərin inkişafına ən yaxşı
təsir edən metodlardan biri də dialoqdur.
Məlumdur ki, təhsilin sonrakı pillələrində
şagirdlər üçün zəruri olan əqli qüvvənin inkişaf
səviyyəsi, tədris-idrak fəallığı və tədqiqata
maraq ibtidai siniflərdə formalaşır.
Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda məhz təlimin bu
pilləsində mühakimə yürütməkdə və fəaliyyətdə
sərbəstlik yaranır. Bunlara nail olmaq üçünsə,
ilk növbədə, sinifdə münbit təlim mühiti
yaradılmalıdır. Belə bir mühit inkişafetdirici
təlimin təşkilidir. İdrak fəaliyyətinin aparıcı
motivləri olan intellektual motivlər hər bir
dərsdə müəllim və şagirdin qarşılıqlı yaradıcı
fəaliyyəti prosesində, müəyyən metod və
üsulların köməyi ilə yaradılır. Belə üsullardan
biri isə dialoqdur. Dərsdə dialoq təşkil etmək
və aparmaq şagirdlərdə problemin qoyuluşu,
axtarışı, onların həlli vasitələrinin tapılması
kimi qabiliyyətlərini formalaşdırır, idrak
prosesini yaradıcı axara yönəldir, öz gücünə
inam hissləri aşılayır.
Mən öz fəaliyyətimdə tədris probleminin qoyuluşu
və axtarışında dialoq metodundan geniş istifadə
edirəm.
Tədris probleminin qoyuluşu və onun həlli
metodlarını, şagirdlərin idrak fəaliyyətini
praktikada necə reallaşdırmasını nəzərdən
keçirək.
Sövqedici, təhrikedici dialoq.
1.
Problem situasiyadan doğan dialoq.
Tədris probleminin qoyuluşunun bu metodu
aşağıdakı pedaqoji fəaliyyətlərin həyata
keçirilməsini tələb edir:
- problem situasiyanın yaradılması;
- problem situasiyanın ziddiyyətlərini dərk
etməyə meyil;
- tədris probleminin ifadə edilməsinə meyil;
- tədris probleminin şagirdlər tərəfindən təklif
olunmuş formulunun qəbulu.
2.
Hipotezə sövqedici dialoq.
Həllin axtarılmasının bu metodu aşağıdakı
pedaqoji fəaliyyətlərin həyata keçirilməsini
tələb edir:
- hipotezin irəli sürülməsi arzusu;
- şagirdlər tərəfindən irəli sürülən hipotezin
qəbulu;
- hipotezin yoxlanılmasına meyil;
- şagirdlər tərəfindən təklif olunan yoxlanma
üsullarının qəbulu.
Tədris prosesində istifadə etdiyim problem
situasiyanın yaradılması və ondan dialoqlarla
çıxılması üsullarını təqdim edirəm.
I. Ziddiyyətli faktların eyni zamanda təqdim
olunması.
I sinifdə riyaziyyatdan "Ədədlər və rəqəmlər.
Rum rəqəmləri" mövzusunda dərs.
Yazı taxtasında bir, beş, doqquz həndəsi fiqur (məsələn,
dairə) şəkli çəkilmiş plakat asılır. Onların hər
birinin altından rum, ərəb və mayya xalqlarının
rəqəmləri ilə əşyaların sayları yazılıb.
Problem situasiyanın yaradılması
Müəllim:
Əli qədim bir kitabda şəkillər görüb. Şəkillərə
baxın. Onları hansı əlamətlərinə görə qruplara
bölmək olar? (fiqurların rənginə, ölçüsünə və
sayına görə). Fiqurların sayına görə şəkillərin
bölgüsünü aparaq (birinci faktın təqdimatı).
Şagirdlər şəkillərdəki fiqurların sayını
hesablayırlar. Bölünməni yerinə yetirirlər.
Müəllim:
Hər qrupdakı şəkillərin altındakı yazılara baxın
(ikinci faktın təqdimatı), siz nə gördünüz?
Uşaqlar cavab verirlər ki, şəkillərin altındakı
yazılar müxtəlifdir, fiqurların sayı isə eynidir.
Müəllim:
Fikirləşin, şəkillərin altındakı yazılar nəyi
göstərə bilər? (ziddiyyətlərin dərk olunmasına
sövqetmə).
Müzakirə prosesində şagirdlər bu qənaətə
gəlirlər ki, yazılar müxtəlif işarələrlə (rəqəmlərlə)
yazılmış sayı göstərə bilər.
Müəllim:
Bugünkü dərsimizin mövzusu nədir? (problemin
yığcam ifadə olunmasına sövqetmə).
Uşaqlar cavab verirlər ki, dərsin mövzusu
ədədlər və rəqəmlərin öyrənilməsidir.
Problem situasiyadan dialoqla çıxış.
Müəllim:
Ədədlə rəqəmin arasında necə fərq var? (hipotezin
irəli sürülməsinə sövqetmə).
Praktik yoxlama dərslikdəki tapşırıqların yerinə
yetirilməsi gedişində həyata keçirilir. Sonra
müəllim qısa tarixi məlumat verərək qeyd edir ki,
adamlar saymağı çoxdan öyrəniblər, amma
ədədlərin rəqəmlərlə yazılması çox sonralar olub.
Sonra müəllim bir sıra rum rəqəmini misal
gətirib uşaqları onlarla tanış edir. Bu zaman
qeyd edir ki, uşaqlara məlum olan rəqəmlər ərəb
rəqəmləridir, yazılışında nöqtələrdən və şaquli
xətlərdən istifadə olunan rəqəmlər isə mayya
xalqına məxsusdur.
Sonda onu qeyd edək ki, dərslərdə problem-dialoji
təlim texnologiyasından istifadə kiçikyaşlı
məktəblilərin şəxsiyyətinin aparıcı fəaliyyətlər
əsasında inkişafına böyük kömək göstərir.
Gülşən HACIYEVA,
Bakıdakı 240 nömrəli tam orta məktəbin
ibtidai sinif müəllimi |
