|
Təhsil sistemi
 Şimal-qərbi
Avropada yerləşən və federal dövlət quruluşuna
malik Belçika Krallığında əsasən üç dildə-holland,
fransız və alman dillərində təhsil verilir.
İnzibati baxımdan 3 regiona bölünən ölkədə
təhsilin idarə olunması regional təhsil
nazirlikləri tərəfindən həyata keçirilir.
Belçikada 2-6 yaşlı uşaqlar məktəbəqədər təhsil
müəssisələrinə cəlb olunur. 6 yaşından 18 yaşına
qədər bütün uşaqlar üçün təhsil icbari xarakter
daşıyır.
6-12 yaşlı uşaqlar ibtidai təhsil, 12-18 yaşlı
uşaqlar orta təhsil pilləsində oxuyurlar. Ali
təhsilə isə universitetlərdə, politexnik və
texniki peşə təhsili məktəblərində yiyələnmək
olar.
Ölkə 2004-cü ildə Boloniya prosesinə qoşulduqdan
sonra ali məktəblərdə verilən ixtisasların
Avropa İttifaqı məkanında tanınması daha da
asanlaşıb. Boloniya prosesinə qoşulmazdan əvvəl
ölkədə 3 il davam edən qısamüddətli ixtisas
proqramları mövcud olub. Elmi dərəcə almaq üçün
2 il müddətinə universitetdə təhsil almaq tələb
olunurdu. Bakalavr və magistr dərəcəsi arasında
mövcud olan təhsil pilləsini başa vuranlara
lisenziyalı diplom verilirdi.
 Federal
idarəetmə qurumlarının ali məktəbləri təşkil
etmək və diplomların tanınması ilə məşğul olmaq
səlahiyyəti var.
Belçikanın ali məktəbləri arasında Antverpen
Universiteti, Brüssel Hoqeskul Müstəqil Katolik
Universiteti, Gent Universiteti, Hassel
Universiteti, Brüssel Müstəqil Universiteti,
Lyöven Katolik Universiteti, Limburq Beynəlxalq
Universiteti, Lyoj Universiteti daha
nüfuzludurlar.
Magistr dərəcəsinə yiyələndikdən sonra istedadlı
tələbələr doktoranturaya qəbul oluna bilərlər.
Bu təhsil pilləsində müstəqil elmi tədqiqat işi
aparmaq əsas şərtlərdəndir.
Belçika üç müxtəlif dildə (holland, fransız və
alman dillərində) danışan regionlardan ibarət
olduğuna görə, həmin bölgələrin təhsil
sistemləri də müxtəlifdir. Odur ki, təhsil
siyasətini 3 regional Təhsil Nazirliyi yerinə
yetirir.
Məktəbəqədər təhsil
 Qeyd
etdiyimiz kimi, Belçikada 2-6 yaşlı uşaqların
təlim-tərbiyəsi üçün bağçalar fəaliyyət göstərir.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin əsas məqsədi
təlimyönümlü oyun vasitəsilə uşaqların idrakının,
onların özlərini ifadə etmə və ünsiyyət qurma
bacarıqlarının, yaradıcılıq təfəkkürlərinin
inkişaf etdirilməsindən ibarətdir.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində rəsmi
qaydada dərs keçilmir və qiymətləndirilmə
aparılmır. Məktəbəqədər təhsil icbari xarakter
daşımasa da, ölkə üzrə 2-6 yaşlı uşaqların 90
faizindən çoxu müvafiq təhsil müəssisələrinə
cəlb olunur.
Bir sıra məktəbəqədər təhsil müəssisələri
ibtidai məktəblərlə birgə fəaliyyət göstərir.
Belə tədris ocaqlarında məktəbəqədər təhsil
müəssisələri və ibtidai məktəblər eyni binalarda
yerləşir.
Əhalinin savadlılıq səviyyəsinin yüksəldilməsi
məsələsinə ciddi önəm verilən Belçikada xüsusi
məktəblər də fəaliyyət göstərir. Belə təhsil
müəssisələrində əsasən, sağlamlıq imkanları
məhdud və xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar
təhsil alırlar.
İbtidai təhsil
Belçikada ibtidai təhsil 6 il davam edir. Bu
təhsil mərhələsini başa vuran şagirdlərə ibtidai
təhsil haqqında sertifikat təqdim edilir.
İbtidai təhsilə əsasən 6 yaşlı uşaqlar cəlb
edilsə də, müəyyən hallarda 5 yaşlı uşaqlar
hazırlıqlı hesab edildikdə, I sinfə qəbul
edilirlər. İbtidai təhsil hamı üçün ödənişsiz
əsaslarla həyata keçirilir.
İbtidai məktəbdə müxtəlif fənlər və dillər
öyrədilir. Belçikada hələ ibtidai məktəblərdə
dil bacarıqlarına daha çox diqqət yetirilir.
Məsələn, I və II sinifdən almanların üstünlük
təşkil etdiyi ibtidai məktəblərdə fransız dili,
holland məktəblərində fransız dili, fransız
məktəblərində isə holland dilinin tədrisinə
xüsusi önəm verilir. İbtidai təhsil 3 mərhələdən
ibarətdir. İlkin mərhələ I-II, ikinci mərhələ
III-IV, üçüncü mərhələ isə V-VI sinifləri əhatə
edir.
İbtidai siniflərdə uşaqlara ev tapşırıqları
verilir ki, bu da valideynlərin uşaqların
təhsili ilə daha yaxından məşğul olmasına xidmət
edir. V sinifdə oxuyan uşaqların hamısı fransız
dilini ikinci xarici dil kimi öyrənməyə
başlayırlar.
12 yaşda ibtidai təhsili başa vuran şagirdlər
orta təhsil mərhələsinə qədəm qoyurlar. İbtidai
təhsil mərhələsində əsasən oxu, yazı və riyazi
bacarıqlara daha çox diqqət yetirilir. Həmçinin
biologiya, musiqi, din, tarix kimi fənlər də
tədris olunur. Oxu, yazı və əsas riyazi
bacarıqlar kimi fənlərin tədrisi səhər
saatlarında aparılır. Günorta saatlarında isə
biologiya, musiqi, din, tarix fənlərindən və
uşaqların müstəqil işləmələri üçün "özün həll
et" adlı tapşırıqlar verilir.
Orta təhsil
Belçikada 12-18 yaşlı uşaqlar icbari orta
təhsilə cəlb olunur. Şagirdlərə ümumi, texniki
peşə, incəsənət və peşə təhsili istiqamətləri
üzrə orta təhsil verilir. Orta təhsil ödənişsiz
əsaslarla aparılır. Şagirdlər texniki peşə
təmayüllü orta məktəblərdə təhsillərini 16
yaşında başa vura bilərlər.
Milli icmaların üstünlük təşkil etdiyi
ərazilərdəki məktəblərdə orta təhsilin ilk
illərindən müvafiq olaraq fransız, holland və
yaxud da alman dili tədris olunur. Həmin
məktəblərdən asılı olaraq holland, fransız və ya
ingilis dili xarici dil kimi keçilir.
Orta təhsil dövründə şagirdlərin mütəmadi
qiymətləndirilməsi aparılır və məzunlara
attestat təqdim edilir. Müəyyən hallarda
dərsliklərin alınması valideynlər tərəfindən
maliyyələşdirilir.
Texniki peşə təmayüllü məktəblərdə təhsil alan
şagirdlər universitet və kolleclərə qəbul
olunmaq imkanına malikdirlər. Həmin orta
məktəblərdə oxuyan şagirdlər təhsillərini 16
yaşında bitirərlərsə, iş həyatına başlaya
bilərlər.
Hər tədris ilinin sonunda şagirdlərin yekun
qiymətləndirilməsi aparılır. Belçikanın orta
təhsil pilləsində əsas fənlər icbari xarakter
daşıyır, digər fənlər isə könüllülük əsasında
seçilir.
NATO və Avropa İttifaqının 27 üzvündən biri olan
Belçikada Avropa İttifaqının müxtəlif
qurumlarında, NATO-nun strukturuna aid
təşkilatlarda işləyənlərin və diplomatlarının
uşaqları üçün xüsusi məktəblər fəaliyyət
göstərir.
Ali təhsil
Belçikada ali təhsilin Boloniya prosesinin
prinsiplərinə uyğunlaşdırılması məqsədilə
aparılan islahatlar bu sahədə ciddi
dəyişikliklərə səbəb olub. Ölkənin 2003-cü ildə
qəbul olunmuş Ali Təhsil Aktına əsasən ali
təhsilin dərəcələri müəyyənləşdirilib.
2004-2005-ci tədris ilindən etibarən ali
təhsildə bakalavriat, magistratura və
doktorantura pillələri tətbiq edilməyə başlayıb.
Bakalavr dərəcəsinə yiyələnmək üçün 180 Avropa
Kredit Transferi (AKT) əldə etmək tələb olunur.
Magistr dərəcəsi üçün isə ən azından 60 AKT
qazanmaq lazımdır. Bu tələbləri ödəyən
məzunların diplomları Avropa ali təhsil
məkanının 46 ölkəsində tanınır.
Ali təhsilin kifayət qədər inkişaf etdiyi
Belçikanın ən böyük ali məktəbi Levren
Universiteti hesab olunur. Bu universitet 14
fakültədən ibarətdir. Təhsil müəssisəsində
humanitar fənlər, təbiət elmləri, texnologiya,
bio-elm və tibb ixtisasları üzrə mütəxəssislər
hazırlanır. Tədris proqramlarının holland və
ingilis dillərində aparıldığı universitetdə
26000-dən çox tələbə təhsil alır. Onların 2300
nəfəri dünyanın 100 müxtəlif ölkəsindən olan
əcnəbi tələbələrdir. Zəngin maddi-texniki bazası
olan ali məktəbin dünya şöhrətli kitabxanasında
dörd milyondan çox kitab və 15000-ə yaxın dövri
nəşr var.
Belçikada universitetlərlə yanaşı, universitet
kolleci də fəaliyyət göstərir. Universitet və
universitet kollecində eyni ixtisaslar üzrə
tədris proqramları fərqlidir. Yalnız
universitetlərdə doktorluq dərəcəsi verilir.
Universitet kollecində isə müəyyən peşə
istiqaməti üzrə bakalavr proqramı təklif edilir.
Universitetlər və universitet kollecləri bir-biri
ilə yaxından əməkdaşlıq edirlər. Bu əməkdaşlıq
elmi tədqiqat sahəsində daha çox özünü büruzə
verir.
Ölkənin ali təhsil müəssisələrinin fəaliyyəti
əsasən hökumət tərəfindən tənzimlənir və onların
inkişafı üçün lazım olan tədbirlər həyata
keçirilir. Odur ki, ali təhsil müəssisələri daha
çox təşkilati müstəqilliyə malikdirlər. Bu
müstəqillik maliyyə məsələlərində də özünü
göstərir.
Texniki peşə təhsili
Belçikada texniki peşə təhsili ümumi təhsil
sisteminin tərkibində yer alıb. Qeyd olunduğu
kimi, texniki peşə təmayüllü məktəblərdə təhsil
alan şagirdlər universitet və kolleclərə qəbul
oluna, həmçinin müxtəlif sahələrdə çalışa
bilərlər.
İlk texniki və peşə təhsili müəssisələri 1867-ci
ildə yaradılıb. 1953-cü ildən sonra isə yeni
təhsil sistemi formalaşmağa başladı. Ayrıca
fəaliyyət göstərən iki sistemin inteqrasiyasının
nəticəsi kimi yaranan orta təhsil və peşə
təhsili məktəb şagirdlərinin qarşısında yeni
perspektivlər açıb. Bununla da şagirdlərin orta
məktəbdən texniki məktəbə, texniki məktəbdən isə
peşə təhsilinə keçməsi rəsmiləşdirildi.
1971-ci ildə texniki peşə təhsili sahəsində
hökumətlərarası əməkdaşlığa imkan yaradan Elmi
Texniki və Tədqiqat Şurası (COST) yaradıldı. Bu
qurum peşə bacarıqlarının və Avropa səviyyəsində
maliyyələşən tədqiqat işlərinin
əlaqələndirilməsinə imkan yaradır.
Yaşlıların təhsili
Belçikada yaşlıların təhsilinin üç növü var:
sosial stimullaşdırma təhsili, müstəqil öyrənmə
və ya distant təhsil, həmçinin yaşlıların əsas
təhsili.
Sosial stimullaşdırma nəticəsində alınan təhsil
zamanı dinləyicilərə rəsmi sertifikat və ya
diplom verilir. Yaşlıların təhsil imkanlarından
yararlanan hər kəs lazımi bilikləri əldə edir,
əlavə təhsil alır və ya hər hansı bir xarici
dili öyrənir.
Sosial stimullaşdırma məqsədilə təhsil verən
məktəblər əmək bazarında yaşlıların iş tapma
imkanlarını öyrənir, günün tələblərinə uyğun
biliklərin tədrisinə üstünlük verir.
Müstəqil öyrənmə təhsilində distant təlim
üsulundan da istifadə edilir. Bu təlim üsuluna
artan maraq gələcəkdə distant təlimin daha da
inkişaf etdiriləcəyini söyləməyə imkan verir.
Yaşlıların əsas təhsilindən də sosial
inteqrasiyanın bir növü kimi geniş surətdə
istifadə olunur. Bu, hər kəs üçün bərabər təhsil
imkanlarının yaradılması və işçi qüvvəsinin
bacarıqlarının əmək bazarının tələblərinə
uyğunlaşdırılması baxımından mühüm əhəmiyyət
kəsb edir.
Elmi tədqiqatlar
Belçika hökuməti elm və innovasiya siyasətinin
həyata keçirilməsinə xüsusi diqqət yetirir.
1991-ci ildən etibarən elm və innovasiya
siyasəti Belçikanın regional hökumətlərinin
fəaliyyətində də aparıcı yer tutur.
2002-ci ildə "Elm və innovasiya" proqramı qəbul
olunub. Bununla da elmi tədqiqatlar daha geniş
vüsət alıb, bu sahəyə maraq artıb.
Ölkədə fəaliyyət göstərən strateji tədqiqat
mərkəzləri müxtəlif istiqamətlərdə tədqiqatların
aparılmasını təmin edirlər. Hökumət tərəfindən
həmin tədqiqat mərkəzlərinə hər il 25-40 milyon
avro yardım olunur.
1928-ci ildə yaradılmış Elmi Tədqiqat Fondu (FNRS)
əsasən fransız dilində danışan icma
nümayəndələrinin tədqiqat işlərinə təkan verir.
Bu təşkilatın dörd birləşmiş şurası var: Tibbi
Tədqiqat, Nüvə Elmi, Kollektiv Əsas Tədqiqat və
Aqro-Sənaye Tədqiqatları şuraları.
Onu da qeyd edək ki, tədqiqat təşkilatları
əsasən fərdi tədqiqatçılara dəstək verir. Bu
qurumlar ixtisaslı elmi işçilər və tədqiqat
menecerləri, doktorluq işi müdafiə edən
tələbələr üçün qrantlar verir. Qrant üçün ərizə
təqdim edən iddiaçılar ekspertlərin rəyi
əsasında seçilirlər. İddiaçıların
qiymətləndirilməsi milli və əcnəbi elm
adamlarından ibarət olan 32 elmi komitə
tərəfindən aparılır.
Müxtəlif tədqiqat şuralarının olmasına
baxmayaraq, tədqiqat işlərinin böyük əksəriyyəti
universitetlərdə aparılır.
Beynəlxalq əməkdaşlıq
Belçikada fəaliyyət göstərən çoxsaylı beynəlxalq
ali məktəblərdə tədris müxtəlif kurikulumlar
əsasında aparılır. Onların əksəriyyəti özəl
məktəblər olduğu üçün ödənişlidir. Bu
məktəblərin əksəriyyətinin nəzdində məktəbəqədər
və ibtidai təhsil müəssisələri də fəaliyyət
göstərir.
Təhsil sahəsində beynəlxalq əlaqələrə xüsusi
önəm verən Belçika bir çox ölkələrlə ikitərəfli
əməkdaşlıq münasibətlərinin inkişafını daim
diqqət mərkəzində saxlayır. İlbəil tələbə və
müəllim mübadiləsi istiqamətində, elmi
əməkdaşlıq sahəsində digər ölkələrlə əlaqələr
genişlənir, xüsusilə yüksək intellekt
sahiblərinə əlverişli şərait yaradılır. Bütün
bunlar ölkənin elmi, sosial-iqtisadi inkişaf
dinamikasına olduqca müsbət təsir göstərir,
təhsil sahəsinin müasir tələblər səviyyəsinə
yüksəlməsini stimullaşdırır.
Bəşarət MƏMMƏDOV,
Dilrubə BAYRAMOVA
Yazının hazırlanmasında Belçika Krallığının üç
regional Təhsil Nazirliyinin rəsmi
materiallarından istifadə olunub.
|
