|
(Başlanğıcı ötən sayımızda)
Yaşıllıqlar şəhəri Kiyev
 Ukrayna
torpağına təyyarədən baxanda ən çox gördüyün şey
meşələr, ağaclıqlar, yaşıllıqlar olur. Bu ölkənin, demək
olar ki, bütün yaşayış məskənləri yaşıllıq içində üzür.
Doğrudur, bu yaşıllığı Ukrayna xalqına Allah bəxş edib,
ancaq xalqın da üstünlüyü ondadır ki, öz təbii
sərvətinin qədrini bilir, onu göz bəbəyi kimi qoruyur.
Bir ay olduğum üç şəhərin üçündə də: Kiyev, Odessa və
Xarkovda on hektarlarca sahəni tutan nəhəng bağları,
yeni salınmış, uşaqlı-böyüklü hər kəsin təmiz hava
uda-uda sakitlik içində dincəlməsi üçün hər cür şərait
yaradılmış, gül-çiçəklərə qərq edilmiş geniş parkları
gördükcə Azərbaycanın meşələrinin, Bakının bağlarının
gündən-günə əriyib yox olmasını gözlərim önünə gətirir,
milli sərvətimizə düşməncəsinə yanaşdığımıza əmin
oluram. Halbuki ukraynalılar öz sağlamlıqları naminə hər
ağacın, hər kolun qədrini bilir, onları övladları kimi
sevib qoruyurlar.
Kiyev Şəhəri Dövlət Arxivinin düz qarşısında ən azı
20-30 hektar olan böyük bir yaşıllıq sahə var. Onun
Yelena Teliqa küçəsinə açılan hissəsi sırayla əkilmiş
ağaclardan ibarət çox böyük bağdır, sonra eyni
genişlikdə təbii meşəlik başlayır, ondan sonra çox da
hündür olmayan dağ-dərə gəlir.
Hər gün arxivə getməzdən qabaq və arxivdən çıxandan
sonra bir saat bu park-meşə-dağda gəzişir, təmiz hava
alır, yorğunluğumu çıxarırdım. Adətən, parkdakı onlarca
oturacağın hamısı tutulduğuna görə mən meşəlikdə və
dağlıq hissədə gəzməyə üstünlük verirdim. Meşədə çoxlu
dələ vardı. Onlarla dostlaşmışdım. Məni görən kimi qaçıb
yanıma gəlirdilər. Şəhər mağazalarından onlar üçün
təmizlənmiş tum alıb gətirirdim, onlar da əlimdən alıb
yeyirdilər. Bağın daimi dincəlişçiləri də onlara qoz və
başqa meyvələr verirdi.
 Burada
bir məqama toxunmağı gərəkli sayıram. Bu böyük ərazinin
meşəlik və dağlıq hissəsi ukraynalı gənclərin də çox
sevimli yeridir. Onlar tez-tez 3-5 nəfərlik dəstələrlə
gəlir, burada yemək yeyir, spirtli içkilər içir.
Yediklərinin artığını, boş şüşələri, birdəfəlik plastik
qabları, qəzet parçalarını və b. burada atıb çıxıb
gedir, ətrafı əməlli-başlı zibilləyirlər. Doğrudur,
parkın içini hər gün təmizləsələr də bu sahələrə, demək
olar ki, diqqət yetirilmir, ona görə də zibillik baş
alıb gedir. Mən öz soydaşlarımdan tez-tez özümüzü
qınayan sözlər eşidirəm ki, bizim ağaclıq sahələrdə
yeyib-içmək mədəniyyətimiz aşağıdır, çünki hara getsək
oranı zibilləyirik. Açığı, Kiyevdəki mənzərəni görəndən
sonra bizim bu sahədə onlardan üstün olduğumuza
inandım.
Babiy Yar
Dediyim bu sahə "Babiy Yar" adlanır. Kiyevin
quzey-günbatan hissəsindəki bu ərazidə 1941-1943-cü
illərdə alman işğalçıları dinc əhalini: ukraynalıları,
yəhudiləri, qaraçıları, qaraimləri, eləcə də hərbi
əsirləri kütləvi şəkildə güllələyiblər. Təkcə 150 min
nəfərdən artıq yəhudi məhv edilib.
Şənbə günü - iyulun 21-də arxivdəki dostum Sergey
Karamaş məni Babiy Yarla tanış etdi. Tərslikdən,
həmin gün şiddətli yağış yağırdı. İkimiz də çətir
götürsək də başdan-ayağa su içindəydik. Buna baxmayaraq,
Sergey təxminən iki saat məni bu böyük ərazidə gəzdirdi,
müharibədə həlak olanların xatirəsinə ucaldılmış bütün
abidələrlə tanış etdi.
Xatırladım ki, Sergey Karamaş bu işə sıravi Kiyev
vətəndaşı kimi deyil, peşəkar arxivçi-tarixçi kimi
yanaşır. O, Babiy Yarda məhv edilmiş bütün insanları
milliyyətindən və dinindən asılı olmayaraq öyrənib, bu
haqda kitab hazırlayıb (təəssüf ki, maddi imkansızlıq
üzündən onu nəşr etdirə bilmir). Sergeyin aşkara
çıxardığı rəqəmlər hələ Ukrayna tarixçilərinə bəlli
deyil.
 Yağış
qanımızı bərk qaraltsa da, S.Karamaşın söylədikləri mənə
çox maraqlıydı. Onun bildirdiyinə görə, ikinci dünya
savaşında 10 milyondan artıq ukraynalı məhv edilib.
Doğrudur, faşistlərlə əməkdaşlıqda bulunaraq öz xalqına
silah çevirənlər də olub, ancaq bütövlükdə Ukrayna xalqı
işğalçılara qarşı mətanətlə çarpışıb. Maraqlı burasıdır
ki, ukraynalıların nəcib ürəyi başqa millətləri də
işğalçılardan qoruyub. Kiyev telestudiyasının yanında
Sergey mənə minlərcə yəhudini ölümdən xilas etmiş və
buna görə güllələnmiş ukraynalı keşişə ucaldılan abidəni
də göstərdi.
Yaddaqalan bir fakt da. Kiyevdə façistlərin qırdığı
qaraçılara vaxtilə abidə qoyulub, ancaq günlərin birində
həmin abidə... oğurlanıb. Kim?, niyə?, necə? - bilinmir.
İndi onun yerində bircə xatirə daşı durur...
Mən gəzdiyimiz, gördüyümüz yerlərin, abidələrin
hamısının fotosunu çəkdim. Təəssüf ki, nə Sergeydən
eşitdiklərimin hamısını, nə də çəkdiyim fotoları burada
vermək imkanım var.
Gözəlim Kiyev
 Ukraynalılar
öz tarixləriylə və paytaxtlarıyla fəxr edir. Buna
haqları da var. Kiyevdə, doğrudan, çox qədim tikililər,
ümumbəşəri önəmli memarlıq abidələri var. Tez-tez
eşidirəm: "Ruslar bizim tarixi öz adlarına çıxıb". Yeri
gəlmişkən, ilk müstəqil Ukrayna Cümhuriyyətinin
prezidenti, akademik Mixail Sergeyeviç Qruşevski
(1866-1934) "Ukrayna-Rusun tarixi" adlı 10
cildlik möhtəşəm əsərin müəllifidir və sovet dönəmində
həmin kitab "millətçi" adlandırılaraq yasaqlanıb. Bu gün
ukraynalılar həmin irsə yiyə çıxaraq öz tarixlərini
oradan öyrənir.
Bir istirahət günü şəhəri görməyə çıxdım. İlk dəfə
olduğum şəhərləri mən, adətən, piyada gəzməyi sevirəm.
Bu dəfə də elə etdim. Metronun "Arsenalnaya"
stansiyasında çıxıb, şəhərin yüksək bir təpəsində
yerləşən məşhur Andrey kilsəsinə baxmaq üçün yol aldım.
Addımbaşı möhtəşəm heykəllərlə və gözəl binalarla
qarşılaşırdım. Filosof, şair və müəllim Qriqori
Skovoroda’nın
(1722-1794) heykəlindən az sonra getman Petro
Konaşeviç Saqaydaçnı’nın
(1570?-1622) at üstündəki əzəmətli abidəsi...
"Andrey enişi" adlı əyri-üyrü küçəylə üzüyuxarı - Andrey
kilsəsinə doğru qalxıram. Qarşıma qəribə mənzərələr
çıxır - bir qarı 10-dan artıq itin zəncirindən çəkə-çəkə
aparır (qayıdanda gördüm ki,
itlərin hamısını küçədə iplə hasarladığı bir yerdə
yatırıb və onlara yardım üçün ianə yığır). Bir rəssam
qız gözəl binanın qarşısında oturub onun şəklini çəkir.
Küçə boyunca hərə nəyisə satmaq üçün sərgi düzəldir.
Matros paltarlı bir kişinin satış kolleksiyasında
"Pravda" oxuyan Leninin nimdaş portretindən tutmuş dəri
zabit çantasına və ağır dəmir ütüyədək hər şey var.
Küçədəki 13 saylı ikimərtəbəli ev görkəmli yazıçı
Mixail Bulqakov’un
(1891-1940) ev-muzeyidir. Giriş qapısının yanında onun
xatirə lövhəsi vurulsa da, binanın sağındakı kiçik
həyətdə tunc heykəli də qoyulub - skamya üstündə oturmuş
yazıçı sağ ayağını sol ayağının üstündən aşırıb və
əlləri qoltuğunda fikrə dalıb.
Şir Ürəkli Riçardın qəsrinin yanından ötərək kilsəyə
yaxınlaşıram. Öncə qonşuluqda hasar arxasından boylanan
Taras Qriqoryeviç Şevçenko’nun
(1814-1861) - Ukraynanın ən sevimli şairinin heykəli
diqqətimi çəkir. Yanına gedib baxıram. Açığı, heç xoşuma
gəlmir - keyfiyyətsiz materialdan hazırlanıb, şairin
beli bükülüb, gözlərindən yazıqlıq tökülür; elə bil,
indicə ağlayacaq. İki həftə sonra Xarkovda görəcəyim
olduqca əzəmətli tunc heykəliylə bunu heç cür
tutuşdurmaq olmaz.
Nəhayət, Kiyevin rəmzlərindən birinə çevrilmiş,
gerçəkdən son dərəcə tarixi dəyərli memarlıq abidəsi
olan Andrey kilsəsinə çatıram. Memar Bartolemeo
Rastrelli’nin
barokko üslubundakı layihəsinə əsasən 1754-də tikilən bu
kilsə apostol Andrey Pervozvannı’nın
şərəfinə adlandırılıb.
 Dnepr
çayının sağ sahilində tikilən kilsədən aşağı yönələn
eniş şəhərin yuxarı və aşağı hissələrini birləşdirir.
Kilsə daha əzəmətli və şəhərin çox yerindən görünsün
deyə, süni salınmış hündür təpənin üstündə
yerləşdirilib. İçərisi hədsiz gözəldir. İkonaların və
başqa iri şəkillərin çərçivələri qızıl təbəqə ilə
örtülüb. Açığı, Azərbaycanda Mirmöhsün ağanın
Şüvəlandakı türbəsindən başqa, heç yerdə bu cür gözəl
dini tikili görməmişəm.
Faşist svastikası da satılır
Andrey kilsəsinin ətrafı xarici turistlərlə doludur.
Onların arasından keçərək yenidən Andrey enişinə düşür,
ancaq bu dəfə üzüaşağı enirəm. Artıq küçə tanınmaz olub
- onun hər iki tərəfi başdan-başa suvenirlərlə doludur.
Bir anlığa özümü İçərişəhərdə hiss edirəm. Burada da
turistlərə öz şəhərlərindən xatirə olmaq üçün ən
müxtəlif baha və ucuz əşyalar satılır. Mən də əzizlərimə
bəzi hədiyyələr alıram.
Satılan əşyalar içində məni ən çox təəccübləndirən
faşist svastikaları oldu. Müharibədə milyonlarca insan
itirmiş Ukraynanın paytaxtında faşist rəmzlərinin tam
sərbəst satışa çıxarılmasına heyrət etdim. Doğrudur,
svastikalar, əsasən, medal və ordenlərin içərisindədir,
ancaq harada və necə yerləşməsindən asılı olmayaraq, o,
artıq suvenirlikdən çıxır (hər halda, mən belə
düşünürəm). Küçənin başqa yerlərində paltarın qoluna
tikmək üçün svastikalı faşist qartalı da satışa
çıxarılıb.
Ümumən götürdükdə, satış üzərində dövlətin heç bir
nəzarətinin olmadığı hiss edilir. Məsələn, bir tərəfdə
indiki prezident Yanukoviç’in
portreti qoyulubsa, lap onun yanında keçmiş baş nazir,
indiki məhbus Timoşenko’nun
əlində ox qisas almağa çalışan təsviri öz müştərisini
gözləyir. Stalin’in
şəkilləri və büstləri də az deyil. Küçənin
qurtaracağında satılan rəsm əsərləri içərisində rus
çarlarının yağlı boyayla işlənmiş iri portretləri
yan-yana düzülüb. Deyəsən, bunlar ruslar üçün nəzərdə
tutulub.
(Ardı gələn sayımızda)
Ədalət TAHİRZADƏ,
Bakı Avrasiya Universitetinin professoru
adalet_tahirzade@yahoo.com
Tel.: +994-50-612-68-13 |
