|
Ön söz əvəzi
 Təhsilə
dövlət səviyyəsində qayğı və diqqəti təsdiq edən
fakt və hadisələr çoxdur. Bu sahədə fəaliyyəti
daha da canlandırmaq, yaradıcı müəllimləri
aşkara çıxarmaq, təhsilin səmərəliliyi naminə
məqsədyönlü və sistemli axtarışlar aparan
pedaqoji kollektivlərin uğurlarını maddi
cəhətdən stimullaşdırmaq baxımından Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin
Sərəncamı ilə 2008-ci ildən "Ən yaxşı müəllim",
"Ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi" müsabiqəsi tarixi
bir başlanğıc, təhsil salnaməmizdə yeni bir
mərhələnin əsası oldu. 2008-ci ilin avqust
ayında qaliblər bəlli oldular. Və bu qaliblər
barədə kitab hazırlanması layihəsi ortaya çıxdı.
Respublika təhsil naziri, əməkdar elm xadimi
Misir Mərdanovun rəhbərliyi altında tərtibə
başladım (sonradan daha iki nəfər bu işə cəlb
edildi). Müəllimlər barədə məlumat - qeydləri
hazırlayarkən öyrəndim ki, "Ən yaxşı müəllim"
müsabiqəsinin qalibləri sırasında bir neçəsi
əməkdar müəllimdir. "Əməkdar müəllimlər" adlı
kitaba onlar barədə də yazı hazırlamaq məqsədilə
məktub göndərdim. İki nəfərdən məktuba cavab
aldım. İlk telefon zəngini Samux rayonunun
Qarayeri qəsəbə liseyindən Göyçək Bəşir qızı
çaldı, razılığını bildirdi...
Tərcümeyi-halından sətirlər
Göyçək Bəşir qızı Namazova indiki Göygöl (keçmiş
Xanlar) rayonunun Balçılı kəndində ziyalı
ailəsində anadan olub. Orta məktəbi bitirən ili
(1980) Kirovabad Dövlət Pedaqoji İnstitutunun
(indiki Gəncə Dövlət Universiteti) Azərbaycan
dili və ədəbiyyat fakültəsinə daxil olub.
Ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirən gənc
müəllim pedaqoji fəaliyyətə böyük həvəs və
yaradıcılıq ruhu ilə başlayıb. Uğurları ilə
valideynlərin hörmətini, təhsili idarəetmə
qurumlarının diqqətini cəlb edib; 1991-ci ildə
"Metodist müəllim" adına layiq görülüb.
Müəllim əməyi şagird uğurlarında təsdiqini
tapır. Göyçək müəllimin şagirdlərin ədəbi
inkişafı, rabitəli nitqinin inkişafı, zəngin
ədəbi-tarixi bilikləri öyrətmə, məktəblilərin
bədii materiallar fondunu zənginləşdirmə
sahəsində ardıcıl, məqsədyönlü axtarışları,
sistemli fəaliyyəti yetirmələrinin təlim
göstəricilərində, respublika miqyaslı inşa
müsabiqələrində özünü əks etdirir.
Axtarış və nəticələr respublika səviyyəsində
qiymətləndirilib: G.Bəşir qızı 2001-ci ildə
Təhsil Nazirliyi tərəfindən I dərəcəli diploma
layiq görülüb. 2005-ci ildə ölkə başçısı İlham
Əliyevin Sərəncamı ilə "Əməkdar müəllim" adına
layiq görülənlər sırasında olub.
G.Namazova YAP-ın Samux Rayon Qadınlar Şurası
İdarə Heyətinin üzvüdür.
Azərbaycan müəllimlərinin XIII qurultayında
nümayəndə kimi iştirak edib.
Tədris sistemindən nümunələr
Dərs haqqında çoxlu sayda elmi-pedaqoji və
metodik fikirlər var. Bunları yazıya daxil
etməklə həcmi böyütməyə ehtiyac duymuram.
Tanınmış rus pedaqoqu Skatkinin bir obrazlı
deyimini xatırlamaqla kifayətlənmək olar: Dəniz
bir damla suda, tədris sistemi bir dərsdə əks
olunur.
Çoxillik müəllim təcrübəsinin üstünlükləri,
pedaqoqun ixtisası üzrə bilik və məlumat
zənginliyi, şagirdləri öyrətmə və fəallaşdırma
ustalığı məhz bir dərsdə də özünü göstərir. Bu
dərs nümunəsi müəllimin pedaqoji etikası,
təfəkkür tərzi, şagird psixologiyasına bələdliyi
və öz peşəsinə məhəbbəti, tədris estetikası
barədə əsl təhsil işçisinə, bu sahənin
qədirşünaslarına çox həqiqətləri çatdırır.
Göyçək Namazovanın VIII sinifdə "Xitab"
mövzusunda keçdiyi dərsin icmalı müəllimin
proqram materialının tədrisinə hazırlaşması və
məşğələnin ümumi məzmunu barədə təsəvvür
yaradır.
Şagirdlərə xitablar, onların nitqdəki əhəmiyyəti
haqqında məlumat verən müəllim onları cütlər və
ya qruplar şəklində çalışdırır, nitqdə
xitablardan geniş istifadəni tövsiyə edir.
Dialoqların təqdimatı rollu oyunlar vasitəsilə
həyata keçirilir.
Dərsi planlaşdırarkən G.Namazova bu məqsədləri
reallaşdırmağa çalışır: nitq zamanı danışıq
üslubundan çıxış edərək düzgün müraciət tərzi
seçmək və musahibə imkanlarını yüksəltmək;
cəmiyyətdəki insanlarla etik normalar
çərçivəsində ünsiyyət qura bilmək; xitab, onun
cümlədə yeri haqqında biliklər mənimsətmək;
qrammatik bilikləri möhkəmləndirmək.
Problem olaraq müəllim bunu müəyyənləşdirir:
ətrafdakı insanlarla ünsiyyət qurarkən onlara
müraciət etmə ehtiyacı yaranır. Düzgün müraciət
tərzi seçmək, xitablardan dəqiq və yerində
istifadə etmək və uyğun intonasiya formalarından
istifadə etmək.
Problemi açıqlayan müəllim şərhində deyilir: -
Siz artıq yuxarı sinif şagirdlərisiniz. Ailə
üzvlərinizə və qohumlarınıza, ictimai yerlərdə
insanlara müraciət etmə ehtiyacı duyursunuz.
Bəzən xitabları düzgün seçə bilmədiyinizdən
gülünc vəziyyətə düşür və ya intellekt səviyyəsi
aşağı olan bir gənc kimi görünürsünüz...
Beləliklə, şagirdlərdə proqram materialını
mənimsəməyə maraq oyadılır.
Şagirdlər tapşırıqlar alandan sonra işçi
vərəqlərlə işləyirlər. Fəaliyyət qrup şəklində
həyata keçirilir.
İnteqrasiya üzrə belə strategiya
müəyyənləşdirilir:
* Şagirdlər rollu oyunlar qurmalıdırlar.
* Şagirdlər verilən rəsmlər üzrə çalışmalı,
dialoqlar qurmalıdırlar.
Bu tapşırığı yerinə yetirmək üçün qruplara 15
dəqiqə vaxt verilir.
...Dərs icmalının qısaca təsviri təsdiq edir: a)
müəllim mövzunun tədrisini təfəkkür inkişafı,
nitq mədəniyyəti və zehni fəallıq təmin olunması
parametrlərində qurmağa çalışır;
b) dərsin planlaşdırılmasında interaktivliklə
inteqrasiya imkanları nəzərə alınır;
c) dərsin nəticələrinin dəyərləndirilməsində,
şagird bilik və bacarıqlarının
qiymətləndirilməsində obyektivlik, şəffaflıq və
ədalətlilik təmin olunur.
Poeziyanı duymaq yaradıcı uğurunu dəyərləndirmək
üçün əsasdır
Azərbaycan ədəbiyyatı metodikası elminin
korifeyi, mərhum professor Əliyar Qarabağlının
bir fikri yada düşür: Ədəbiyyat müəllimi aktyor
bacarığına malik olmalıdır.
Ədəbiyyat müəllimi həm də poeziyanı duymalı, heç
olmazsa az-çox bədii yaradıcılıq qabiliyyətinə
malik olmalıdır. Bu xüsusiyyətlərə malik olmaq
ədəbiyyat nümunəsinin tədrisi səmərəliliyini
şərtləndirən tərəflərdən biri sayıla bilər.
Göyçək Bəşir qızı özünəxas poetik duyumu olan
müəllim olmaqla yanaşı, orijinal deyim tərzi,
diqqəti cəlb edən poetizmləri, metaforik
fikirləri olan bir yaradıcıdır.
Dərd, kədər üz verəndə, kimisə itirəndə ümid
yerimiz göz yaşları olur. Sən demə, iradə
poladdan da olsa, ağlamaq bizdən asılı deyil.
Sən demə, qəlbimiz yanmasın deyə göz yaşı
axıdılırmış. Sən demə, zülmət içində susan ürəyi
hamıya tanıdan sözlər imiş...
Və bu sözlərdən "toxunmuş" 3 bəndlik şeirdə
Göyçək Namazovanın həyat hadisələrini poetik
ifadə duyumu belə mənalandırılır:
İradə poladdan, daşdan olsa da,
Asılı deyilmiş ağlamaq bizdən.
Ürəyin kədəri, sevinci daşsa,
Axıb gilə-gilə tökülər gözdən.
Gur sular qəlbini boğmasın deyə,
Bəzən ağlamaq da gərək olurmuş.
Bəzən də qəlbimiz yanmasın deyə,
Bizə göz yaşından kömək olurmuş.
Nə yaxşı təzədən durula bilib,
Aləmi şəfəqə qərq edir gözlər.
Zülmətin içində susan ürəyi,
Nə yaxşı hamıya tanıdır sözlər.
Əməkdar müəllim təcrübəsindən bəhs olunan
məqalənin bu hissəsində pedaqoqun bədii
yaradıcılığından nümunə vermək təsadüfi deyil.
Bədii yaradıcılıq psixologiyasına bələd olmadan
keçilən ədəbiyyat dərsinin effektliliyinə tam
zəmanət vermək olarmı?
XI sinifdə M.Ə.Sabirin "Amalımız, əfkarımız
ifnayi-vətəndir" şeirinin tədrisinin məqsədi
aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilir:
* Şagirdlərdə ifadəli oxu bacarığını
formalaşdırmaq;
* Şeirin ideya-məzmununu mənimsətmək;
* Onbirincilərdə vətəndaşlıq hissini daha da
dərinləşdirmək;
* Gənclərdə yaradıcı fəaliyyət bacarığı
formalaşdırmaq.
Dərslik, marker və s. ibarət təchizat yaradılan
dərs interaktiv metodlarla yanaşı, ənənəvi metod
əsasında keçilir. Yeni mövzuya hazırlıq
məqsədilə müəllim sinfə belə bir sual verir:
"Əsl vətəndaş necə olmalıdır?".
Şagirdlərin cavabları lövhəyə yazılır:
* Vətəni dərin məhəbbətlə sevməyi və onu
qorumağı bacarır.
* Ətrafdakılara qarşı həssasdır, diqqətlidir,
xeyirxahdır.
* Özünün və xalqının hüquqlarını müdafiə etməyi
bacarır.
* Vətənini tanımağa çalışır.
* İctimai işlərdə fəallıq göstərir.
Beyin həmləsi ilə başlanan dərsin mövzusu elan
edilir: M.Ə.Sabir. "Amalımız, əfkarımız ifnayi -
vətəndir".
Göyçək müəllim şeirin əruz vəznində yazıldığını
söyləyib, ifadəli oxuyur. Sonra bir neçə şagirdə
şeiri oxutdurur. Şagirdlərdə şeirdə ifadə
olunmuş fikrə münasibət aşkarlanır, şeirin
onlarda doğurduğu hisslər barədə müsahibə
aparılır.
Sinifdəki şagirdlər 5 qrupa bölünürlər: "Vətən",
"Türk", "Azərbaycan", "Qarabağ", "Yurd". Onlara
vatman kağızı verilir və şeirin bir neçə bəndini
nəsrə çevirmək tapşırılır. Şeirdə işlənən alınma
sözlərin əvvəlcədən hazırlanmış lüğəti lövhədən
asılır, şagirdlər şeirin məzmunu üzərində
işlərkən ondan istifadə edirlər. Qrupların
təqdim etdikləri cavablar lövhədən asılır.
"Vətən" qrupu:
Şeir satirik əsərlərin ruhuna uyğun olaraq
tənqidi ruhda yazılmışdır. Satirada, ilk
növbədə, yol kəsmək, qoçuluq etmək, lovğalıqla
ad qazanmaqla Vətənin oyanışının, millətin
mənəvi dirçəlişinin mümkün olmayacağı
bildirilir.
"Türk" qrupu:
Şeirdə Vətənin tərəqqi etməməyinin, geri
qalmağının daha dərin səbəblərindən söz
açılmışdır. Ölkəni geri salan xarici təsirlərin
və millət naminə çalışmaq əvəzinə "rütbə ikram"
almağa can atanların simasının bütün dolğunluğu
ilə canlandırılmasının şahidi oluruq.
"Azərbaycan" qrupu:
Şeirdə millətin istiqbalını geniş mənada
maariflənməklə, öz hüquqlarını dərk etməkdə,
tərəqqiyə qovuşmaqda olduğunu başa düşürük.
"Qarabağ" qrupu:
Şeirdə avropalılar maarifə, tərəqqiyə çatdıqları
halda, bizim millətin qəflətdə yatması, vəhşi
adətlərdən hələ də əl çəkməməsinin böyük faciə
olduğunu anlayırıq və gözlərimizi açıb dünyada
gedən proseslərdən nəticə çıxarmağın, məktəbə,
maarifə meydan açılmasının zəruri olduğunu dərk
edirik.
"Yurd" qrupu:
Şeirdə ümumiləşmiş mənada Vətənimizin və
xalqımızın milli dirçəlişi, inkişafı ilə
əlaqədar əsas vəzifələrin cəmləşdiyini, Vətən
probleminin önə çəkildiyinin bütün aydınlığı ilə
sərgiləndiyini müşahidə edirik.
Göyçək müəllim cavabların içindən şeirin
ideyasını əks etdirən əsas açar sözləri seçir,
altından xətt çəkərək izah edir ki, şeirdə mənfi
cəhətlər tənqid olunur: lovğalıq, özünü
düşünmək, qəflətdə yatmaq, vəhşi adətlərlə
yaşamaq, maarifdən uzaq olmaq, "rütbə ikram"
almağa can atmaq. Bəs sevimli şairimiz M.Ə.Sabir
əsl vətəndaşı, əsl insanı necə görmək istəyirdi?
"Vətən" qrupu:
Xalqının dərdinə şərik olan, hamının firavan
yaşamasına çalışan.
"Türk" qrupu:
Dünyanı və özünü dərk edən, öz milli
mənsubiyyətinə hörmət edən əsl vətəndaş.
"Azərbaycan" qrupu:
Öz tarixini anlayan, keçmişindən dərs alan,
gələcəyini quran.
"Qarabağ" qrupu:
Maariflənməklə, öz hüquqlarını dərk etməklə
tərəqqiyə qovuşan.
"Yurd" qrupu:
Xalqın, millətin mənafeyini öz mənafeyindən
üstün tutan insan.
Müəllim qruplar tərəfindən təqdim olunan bu
cavabları ümumiləşdirir. Satiranın tipin dili
ilə verilməsi bədii yaradıcılıqda ədəbi bir
priyomdur. Sabir bu ədəbi priyomdan istifadə
etmiş, satirada tiplərin özlərini ifşa etmələri
əsərin şeiriyyətini qüvvətləndirmişdir. Həmçinin
şair şeirin təsir qüvvəsini artırmaq məqsədilə
bədii təsvir və ifadə vasitələrindən istifadə
etmişdir. Şagirdlərin qarşısında belə bir sual
qoyulur: "Sən necə vətəndaş olmaq istərdin?".
Şagirdlərə evdə bu mövzuda öz fikir və
düşüncələrini ifadə edən kiçikhəcmli inşa yazmaq
tapşırılır.
Dərsin gedişi zamanı G.Namazova şagirdləri fərdi
və ya qruplarla qiymətləndirir.
Evə tapşırıq:
1. Şeirdən müəyyən hissələri əzbər öyrənmək.
2. "Sən necə vətəndaş olmaq istərdin" mövzusunda
inşa yazmaq.
3. "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi" kitabından "Bədii
əsərin dili" bölməsini öyrənmək.
***
Vətən hamı üçün müqəddəs və əzizdir,
qiymətlidir. Bunu varlığında yaşadıb öyünməklə
iş bitmir. Vətən sevgisi övlada aşılanmalı,
şagirdlərdə tərbiyə sözün qüdrəti ilə təbliğ
olunmalıdır. Vətən onda daha ülvi, daha
qüdrətli, daha istəkli olur...
Şamxəlil MƏMMƏDOV |
